Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju na Węgrzech poprzez wdrożenie polityki związanej z wodą

Dunaj jest główną arterią Budapesztu, przekraczaną przez mosty i wykorzystywaną przez barki i łodzie. Węgrzy udają się nad jezioro Balaton, własne morze śródlądowe kraju, w celach rekreacyjnych i wypoczynkowych. Specjalny mikroklimat stworzony przez zbieg rzek Cisy i Bodrog daje wilgoć winom z Tokaju. Woda termalna tryska z ziemi, a kultura uzdrowiskowa celebruje jej nieodłączny potencjał leczniczy. Nawet historia XI-wiecznego zamku Füzér w północnych Węgrzech jest spleciona z wodą. Być może znaczenie wody wynika z faktu, że Węgry są pozbawione dostępu do morza. Niezależnie od przyczyny, jest ona fundamentalna dla węgierskiej kultury i sposobu życia.

Jako członek Unii Europejskiej i strona Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, krajowe ustawodawstwo Węgier opiera się na standardach polityki klimatycznej UE i zobowiązaniach UNFCCC^[1] zobowiązania. Węgry zapewniają, że ich krajowe polityki dotyczące zmiany klimatu są spójne z Porozumieniem Paryskim i ramami polityki klimatycznej UE, co umożliwia ich wdrożenie.

Węgry są zaangażowane we wspieranie krajów rozwijających się w osiąganiu społecznych, gospodarczych, geograficznych i środowiskowych komponentów zrównoważonego rozwoju, ponieważ są one najbardziej narażone na globalne ocieplenie i degradację środowiska. Według węgierskiego Dobrowolnego Przeglądu Krajowego z 2018 r^[2], środowisko jest w centrum koncepcji zrównoważonego rozwoju.

Węgry to kraj bez dostępu do morza, który obejmuje jezioro Balaton, największe jezioro w Europie Środkowej. Jest to ważne miejsce dla gatunków migrujących, dzielone przez trzy powiaty na samym jeziorze i cztery na jego zlewni. Obecne problemy środowiskowe na Węgrzech obejmują dostosowanie gospodarki odpadami, efektywności energetycznej oraz przepisów dotyczących zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody do standardów Unii Europejskiej. Podstawowe zasoby naturalne Węgier to boksyt, węgiel, gaz ziemny, bogate gleby i grunty orne.

Woda jako podstawowy zasób narodowy

Węgry uważają, że dostęp do czystej wody i urządzeń sanitarnych jest jedną z głównych przeszkód w osiągnięciu zrównoważonego rozwoju, a rozwój tych usług odgrywa coraz ważniejszą rolę w promowaniu zrównoważonego rozwoju, równości i pokoju w krajach rozwijających się.

Ponadto susza została uznana za jedną z najważniejszych podatności Węgier na zagrożenia środowiskowe, a występowanie suszy i gospodarka wodna stanowią najistotniejsze kwestie.

Inne podatności związane ze zmianami klimatu, takie jak potencjalny wpływ na rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe i degradację gruntów, są częściowo spowodowane problemami z gospodarką wodną. Podobnie jak w wielu innych krajach basenu karpackiego, susza jest powtarzającym się zjawiskiem naturalnym i źródłem tragedii na Węgrzech.

Sytuacja suszy na Węgrzech jest wyjątkowa w skali światowej. W przeszłości zdarzały się wieloletnie susze, takie jak ta, która miała miejsce w latach 1983-1994. Ostatnia susza rozpoczęła się w 2000 roku, co sugeruje krótszy okres powrotu niż w przeszłości. Nie jest jeszcze jasne, czy obserwujemy tendencję, na którą wpływają zmiany klimatyczne, czy też obserwowane wydarzenia są wynikiem naturalnej zmienności klimatu. W porównaniu z suszami w przeszłości, kiedy presja antropogeniczna była mniejsza, obecnie wpływ suszy jest znacznie nasilony przez działalność człowieka.^[3]

Węgry mają w swojej historii znaczące susze, które wielokrotnie miały katastrofalne skutki. W pierwszych latach XXI wieku wystąpił długi okres suszy. Na szczególne wyróżnienie zasługuje rok 2003. W tym roku minimalnym opadom towarzyszyły wysokie temperatury: średnia liczba dni z temperaturą maksymalną powyżej 30 stopni Celsjusza wyniosła 45, przekraczając wcześniejsze rekordy. Przewidywano, że susza spowodowała w tym roku 50-55 mld HUF strat w rolnictwie.^[4]

W lipcu 2022 roku Węgierska Narodowa Służba Meteorologiczna poinformowała, że susza dotknęła dużą część kraju, mówiąc, że susze stają się coraz częstsze z powodu cieplejszego lata i intensywniejszych fal upałów. Sytuacja była gorsza na Wielkiej Nizinie Środkowej i w regionach na wschód od rzeki Cisy. Klimat Węgier charakteryzuje się sporadycznymi suszami, chociaż w ostatnich dziesięcioleciach lata stały się znacznie cieplejsze, a fale upałów częstsze i intensywniejsze.^[5] W szczególności 2021 r. był już bardziej suchy niż średnia, ale pierwsze siedem miesięcy 2022 r. zwiększyło deficyt. Dziesięć z 12 dyrekcji gospodarki wodnej w kraju ogłosiło alarm o niedoborze wody. Jednak zwiększone zapotrzebowanie na wodę mogło zostać zaspokojone przez ilość wody, która została wcześniej zmagazynowana.^[6]

Zapotrzebowanie na słodką wodę

W przewidywalnej przyszłości przewiduje się, że zużycie wody w przemyśle i gminach pozostanie na stosunkowo stałym poziomie. Wąskie gardło stanowi przemysł rolniczy. Ze względu na istniejącą, przestarzałą infrastrukturę irygacyjną przeznaczoną dla wcześniejszych dużych gospodarstw państwowych, konieczne przejście z obecnej struktury małych działek na gospodarstwa średniej wielkości oraz wpływ przyjęcia do UE, w tym regionie istnieje wiele niewiadomych. Zapotrzebowanie na nawadnianie bez wątpienia wzrośnie, zwłaszcza w dolinie Cisy, gdzie dostępność jest w dużym stopniu uzależniona od zastosowań zagranicznych, a konsekwencje zmian klimatycznych stanowią znaczne ryzyko. Odpowiedź powinna opierać się na różnych twardych i miękkich instrumentach, takich jak ustalanie cen, planowanie z krajami sąsiednimi oraz przyszła wspólna budowa zbiorników w krajach położonych w górnym biegu rzeki, aby poradzić sobie z ekstremalnymi zjawiskami.^[7]

Według UE przyszłe kierunki polityki, którymi należy się kierować to:^[8]

• Ustalenie odpowiedniej ceny za wodę;
• Bardziej efektywne przydzielanie funduszy na wodę i projekty związane z wodą: Poprawa planowania zagospodarowania przestrzennego i finansowanie ochrony wód;
• Poprawa zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy: Opracowanie strategii zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy, utworzenie obserwatorium suszy i systemu wczesnego ostrzegania oraz maksymalne wykorzystanie Funduszu Solidarności UE i Europejskiego Mechanizmu Ochrony Ludności;
• Rozważenie dodatkowej infrastruktury do zaopatrzenia w wodę;
• promowanie technologii i metod oszczędzania wody;
• Promowanie tworzenia kultury oszczędzania wody w całej Europie; oraz
• Wzmocnienie wiedzy i gromadzenia danych: Europejski system informacji o niedoborach wody i suszach, a także o perspektywach badań i rozwoju.

Korzystając z Scorecard on Equitable Access to Water and Sanitation, Węgry zbadały sprawiedliwy dostęp do czystej wody pitnej i urządzeń sanitarnych w 2016 r. Odsetek podłączeń do publicznej użytecznej wody pitnej osiągnął maksymalny ekonomicznie uzasadniony poziom, 95 procent, podczas gdy wskaźnik podłączeń do scentralizowanej kanalizacji wspiął się do 82,8 procent.^[9]

Planowanie bezpieczeństwa wody jest wymogiem prawnym dla wszystkich źródeł wody pitnej; jego wdrożenie zostało rozszerzone na mniejsze dostawy w ciągu ostatniej dekady. Do końca 2018 r. prawie wszystkie publiczne źródła wody (1 500) były regulowane przez plan bezpieczeństwa wody. Na podstawie wniosków wyciągniętych od czasu wdrożenia wymogu prawnego wydano nowe instrukcje dotyczące tworzenia i oceny planów bezpieczeństwa wody.

Zrealizowane inwestycje w dużych aglomeracjach zwiększyły liczbę przyłączy, zmniejszyły ilość odprowadzanych nieoczyszczonych ścieków praktycznie do zera i przyczyniły się do wdrożenia racjonalnych praktyk zarządzania. Tam, gdzie oczyszczanie ścieków komunalnych jest niemożliwe z ekonomicznego punktu widzenia, proponowane są systemy zdecentralizowane, wykorzystujące technologie przyjazne dla środowiska i efektywne kosztowo. Ochrona zasobów wody pitnej jest zadaniem, które będzie kontynuowane przez następne trzy dekady.

Rozwój sytuacji w przyszłości

Gospodarka wodna na Węgrzech podlega ciągłemu rozwojowi. Przyjęty 28 kwietnia rozporządzeniem rządu nr 1242/2022 zaktualizowany Plan gospodarowania wodami w dorzeczu Węgier^[10] daje jeszcze wyraźniejszy obraz stanu chemicznego i biologicznego jednolitych części wód powierzchniowych oraz stanu ilościowego i jakościowego wód podziemnych. W oparciu o zidentyfikowane wcześniej kluczowe problemy związane z zarządzaniem wodami, RBMP3 opisuje działania i interwencje wymagane do spełnienia celów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Jednym z takich podejść jest oczyszczanie zidentyfikowanych miejsc zanieczyszczonych. Cele strategiczne obejmują wzmocnienie retencji wodnej oraz stworzenie zintegrowanej gospodarki wodnej w gminie zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną.^[11]

Znacznie wzrosło zrozumienie społeczeństwa dla jakości wody i problemów z nią związanych. Pierwszy plan działania w zakresie zmian klimatu obejmuje cele związane z gospodarką wodną, które odnoszą się do krajowego regionu priorytetowego w zakresie adaptacji. Współprowadzenie dwóch obszarów programu – PA3 “Woda, urządzenia sanitarne i higiena w instytucjach” z Gruzją i Mołdawią oraz PA6 “Równy dostęp do wody i urządzeń sanitarnych” z Francją^[12] – Węgry uczestniczyły również na arenie międzynarodowej w realizacji programu prac na lata 2020-2022 w ramach protokołu.

Po trzecim Szczycie Wodnym w 2019 r. w Budapeszcie odbyły się targi Planet Budapest Sustainability Expo and Summit, podczas których międzynarodowa współpraca w zakresie wody była również głównym punktem zainteresowania. Węgry odgrywają również kluczową rolę w promowaniu i wspieraniu ogólnoświatowego uruchomienia Konwencji Wodnej poprzez aktywny udział w grupie przywódczej i zadaniowej Konwencji. Oprócz Filipin, Węgry założyły Grupę Przyjaciół ONZ na rzecz wsparcia wody, urządzeń sanitarnych i higieny (WASH) w placówkach służby zdrowia.^[13]

Od 2011 roku Węgry są koordynatorem obszaru priorytetowego EUDSR dotyczącego jakości wody i problemów środowiskowych, obejmującego 14 krajów z działu wodnego Dunaju. W tym charakterze Węgry inicjują i uczestniczą w wielu międzynarodowych projektach.^[14]

Węgierska strategia IDC2025^[15] podkreśla znaczenie udziału sektora prywatnego, zarówno w wypełnianiu luki finansowej w rozwoju infrastruktury, jak i wnoszeniu wiedzy do dyskusji. Warto zauważyć, że Węgry mają przewagę komparatywną w obszarach wyróżnionych w strategii. Obejmują one wodę i urządzenia sanitarne, zdrowie, środowisko, technologie informacyjne i edukację. Węgry dostarczają partnerom rozwojowym sprzęt, a także wiedzę fachową poprzez szkolenia w zakresie budowania potencjału.

W tym kontekście Węgry wdrożyły w 2020 roku kilka inicjatyw rozwojowych związanych z wodą – niektóre nawet eksperymentalne – jak następuje:

• W ramach kompleksowego programu rozwoju w Ugandzie o wartości 19,6 mln USD wdrożono innowacyjny projekt zarządzania wodą o wartości 1,3 mln USD w osiedlu uchodźców Rwamanja. Dzięki tej inicjatywie trzy szkoły w osadzie uchodźców Rwamanja uzyskały dostęp do wody pitnej.
• Węgry uruchomiły ostatnio dwie innowacyjne inicjatywy w zakresie gospodarki wodnej, w ramach których dostarczono mobilne systemy oczyszczania wody do Tunezji (wartość 111,83 tys. USD) i Kirgistanu (wartość 84 tys. USD).
• W latach 2017-21 Węgry uruchomiły zaawansowany plan rozwoju o łącznych wydatkach 1,6 mln USD w celu wsparcia osób wewnętrznie przesiedlonych w Iraku. W ramach planu Węgry zrekultywowały infrastrukturę wodną siedmiu gmin i zrekultywowały kanał irygacyjny w dolinie Nahla. Węgry dostarczyły również węgierski system oczyszczania wody, który zapewnia 200 metrów sześciennych wody pitnej dziennie.

Odniesienia

1. https://unfccc.int/ ↑
2. https://sustainabledevelopment.un.org/index.php?page=view&type=30022&nr=622&menu=3170 ↑
3. Somlyódy, L. et Z. Simonffy, 2004. L’eau en Hongrie : avec une tradition et des problèmes uniques a l’UE. Begegnungen, Schriftenreihe des Europa Institutes Budapest, Band 25 : 127-145. ↑
4. Farago, T., Lang, I. et L. Csete, 2010. Changement climatique et Hongrie: atténuer les risques et se préparer aux impacts. Rapport du projet VAHAVA, 124 pp. ↑
5. https://www.reuters.com/world/europe/i-want-breed-horses-not-camels-hungarian-farmers-battle-historic-drought-2022-07-28/ ↑
6. https://hungarytoday.hu/severe-drought-not-seen-in-over-120-years/ ↑
7. Somlyódy, L. i Z. Simonffy, 2004. Water in Hungary: with Tradition and Unique Problems to the EU. Begegnungen, Schriftenreihe des Europa Institutes Budapest, Band 25: 127-145. ↑
8. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52007DC0354 ↑
9. https://unece.org/sites/default/files/2022-09/Hungary_summary_report_5th_cycle_31Aug2022_ENG.pdf ↑
10. https://www.icpdr.org/main/sites/default/files/nodes/documents/updated_itrbmp_2019.pdf ↑
11. https://water.europa.eu/freshwater/europe-freshwater/water-framework-directive ↑
12. https://cultureandtourism.danube-region.eu/danube-strategy/priority-areas-of-the-strategy/ ↑
13. https://www.unwater.org/news/launch-%E2%80%98un-group-friends-support-wash-health-care-facilities%E2%80%99 ↑
14. https://danube-region.eu/ ↑
15. https://nefe.kormany.hu/download/8/2f/92000/NEFE2025_summary_en.pdf ↑