Pomimo trudnych doświadczeń związanych z zarządzaniem euro, zwłaszcza podczas kryzysu finansowego, zasady przystąpienia do unii walutowej pozostały zasadniczo niezmienione od momentu ich powstania, a Chorwacja podążyła ścieżką do strefy euro określoną w Traktacie z Maastricht.
Chorwacja jest 20. krajem, który zdecydował się dołączyć do klubu euro, zastępując własną walutę wspólną walutą europejską. Wybór Chorwacji podąża za wyborem innych nowych uczestników: Litwy (2015), Łotwy (2014), Estonii (2011), Słowacji (2009), Malty i Cypru (2008) oraz Słowenii (2007). Obecnie prawie 340 milionów obywateli Europy żyje ze wspólną walutą.
Europejski Bank Centralny i Komisja Europejska wydają raporty o konwergencji co najmniej co dwa lata, aby ocenić stopień, w jakim kraje UE, które chcą przystąpić do euro, spełniają wyżej wymienione kryteria i inne aspekty związane z integracją gospodarczą i konwergencją.
W latach 2014-2020 oceny konwergencji Chorwacji wykazały, że kraj ten spełnił warunki dotyczące inflacji i stóp procentowych, ale nie spełnił kryteriów dotyczących finansów publicznych, członkostwa w ERM lub zgodności z prawem. W czerwcu 2022 r. usunięto ostatnie przeszkody na drodze do członkostwa w strefie euro: w sprawozdaniu Komisji z konwergencji stwierdzono, że Chorwacja spełniła wymogi przyjęcia euro, z wyjątkiem wyższego poziomu zadłużenia.[1]
Po tym, jak Rada Europejska poparła wejście Chorwacji do unii walutowej na posiedzeniu pod koniec czerwca, ministrowie finansów strefy euro oficjalnie zatwierdzili je 12 lipca 2022 r. Kurs wymiany kun na euro ustalono na 7,53450 do 1, a datę oficjalnego przyjęcia ustalono na 1 stycznia 2023 r.
Polityczne tło przyjęcia euro
Długa historia braku zaufania do rodzimej waluty sięga lat 80-tych, okresu znacznej inflacji w Jugosławii, podczas którego firmy i rodziny wykorzystywały niemiecką markę niemiecką jako metodę płatności i nieformalną jednostkę rozliczeniową. Od momentu powstania w 1994 r. chorwacka waluta, kuna, wykorzystywała markę niemiecką i euro jako punkt odniesienia. Na przykład koszty nieruchomości, samochodów i zakwaterowania są często podawane w euro. Co więcej, większość depozytów indywidualnych i korporacyjnych jest już utrzymywana w euro, podobnie jak ponad dwie trzecie zadłużenia.
Faktyczna “euroizacja” dużej części chorwackiej gospodarki odegrała kluczową rolę w zwalczaniu argumentu konkurencyjnej dewaluacji przeciwko członkostwu w euro – a mianowicie, że zdolność do obniżenia wartości waluty krajowej może być użytecznym narzędziem do zwiększenia krótkoterminowej konkurencyjności.
Wraz z pojawieniem się chorwackiej gospodarki usługowej skoncentrowanej na turystyce (która stanowi jedną piątą PKB kraju), powstał klimat gospodarczy, w którym państwo chorwackie sprawowało całkowitą kontrolę nad swoją walutą. Ten paradygmat jest coraz częściej określany jako przestarzały.[2]
W ostatnich latach przystąpienie do strefy euro stało się oficjalną polityką rządu. Przez cały ten okres chorwaccy politycy i bankierzy centralni przedstawiali przystąpienie do strefy euro jako kluczowy krok w kierunku integracji kraju z rdzeniem UE i zapewnienia przyszłego rozwoju gospodarczego.[3]
Według badania Eurobarometru przeprowadzonego w 2022 r,[4] niezmienna większość 55% Chorwatów popiera wprowadzenie euro. W szczególności branża turystyczna wiąże duże nadzieje z jednolitą walutą, która zminimalizowałaby opłaty za przewalutowanie dla odwiedzających Chorwację.
Jednak to samo badanie pokazuje, że 49% Chorwatów obawia się, że euro będzie miało negatywny wpływ na ich naród, podczas gdy tylko 45% uważa, że będzie to miało ogólnie korzystne skutki. Statystyka ta jest tym bardziej godna uwagi, że ocena ta uległa drastycznemu pogorszeniu w ciągu ostatniego roku.
W 2021 r. tylko 40% Chorwatów obawiało się negatywnych skutków członkostwa w strefie euro, podczas gdy 56% spodziewało się korzystnych efektów. Podczas gdy przywódcy polityczni Chorwacji pozostają pełni nadziei co do szans kraju na przyjęcie euro, zaledwie jedna trzecia populacji uważa, że naród jest dobrze przygotowany do wejścia do strefy euro. 81 procent obawia się, że przyjęcie euro spowoduje wzrost kosztów.
Ta rosnąca ambiwalencja co do członkostwa w strefie euro z pewnością częściowo odzwierciedla kondycję lokalnej gospodarki. W początkowym okresie pandemii, kiedy turystyka prawie się zatrzymała, Chorwacja doświadczyła ogromnego uderzenia gospodarczego. Dodatkowo, w wyniku trwającego konfliktu Rosji z Ukrainą i rosnących cen, naród obecnie odczuwa niepewność.
Ekonomiczne powody przystąpienia do strefy euro
Aby zrozumieć powody, dla których Zagabria zainteresowała się tym przedsięwzięciem, przyjrzyjmy się, jaki był oczekiwany scenariusz dla chorwackiej gospodarki, podkreślając, jakie były przewidywane zalety i wady członkostwa w euro dla Chorwacji: kraju liczącego prawie 4 miliony mieszkańców, z PKB w dużej mierze zależnym od turystyki, z geograficzną konfiguracją mostu między wschodem a zachodem.
Jak widać w poniższej tabeli, Chorwacja jest dobrze przygotowana do uczestnictwa we wspólnej walucie i solidnego zakotwiczenia w zachodnich społeczeństwach. Przede wszystkim wyróżnia się “niski” dług publiczny, ze stosunkiem długu do PKB na poziomie 78% i znacznie poniżej średniej strefy euro (95%). Statystyki społeczne są dobrze reprezentowane przez niski poziom osób przedwcześnie kończących naukę, któremu towarzyszą wskaźniki dotyczące bezrobocia, ubóstwa i populacji młodzieży, które mieszczą się w średniej strefy euro.
PKB per capita, które wciąż jest znacznie niskie, potwierdza, że wzmocnienie więzi ze wspólną walutą jest postrzegane z nadzieją na wzrost, który z pewnością będzie wspierany przez silne powiązania handlowe Chorwacji z Europą, skąd kierowane są dwie trzecie eksportu i trzy czwarte importu.
Źródło: Eurostat, 2023 r
Wybór chorwackiego rządu w kierunku zacieśnienia więzi z europejską walutą wynikał z pozytywnej analizy kosztów i korzyści, stanowiąc wyzwanie polityczne, które zasługuje na wsparcie innych krajów partnerskich. Chorwacka gospodarka musi zmierzyć się zarówno z zaletami, jak i wadami.
Główne spodziewane “koszty” przyjęcia euro
Najważniejszym kosztem jest z pewnością utrata autonomii monetarnej ze strony banku narodowego, który nie wybiera już stopy procentowej i ilości pieniądza idealnej dla potrzeb lokalnej gospodarki. Koszt ten wynika z założenia, że istnieją duże różnice strukturalne w finansach publicznych poszczególnych krajów i że stopa procentowa EBC, choć ważna dla “przeciętnego” kraju europejskiego, nie jest idealna dla poszczególnych przypadków krajowych. W każdym razie ważne jest, aby powiedzieć, że zgodność z kryteriami przyjęcia znacznie zbliżyła finanse publiczne krajów przystępujących do wspólnej waluty, a samo członkostwo w Unii Europejskiej sprzyjało znacznej konwergencji cykli gospodarczych krajów partnerskich.
W latach 80. i 90. krajowe cykle gospodarcze znacznie się różniły, a kraje potrzebowały restrykcyjnej polityki pieniężnej obok krajów prowadzących ekspansywną politykę pieniężną, dziś zamiast tego widzimy niezwykłą konwergencję, która jest zgodna z wykorzystaniem jednej waluty i jednej polityki pieniężnej. Integracja gospodarcza i globalizacja powoli kształtowały kraje partnerskie, zachęcając je do konwergencji w kierunku bardziej podobnych modeli gospodarczych i społecznych.
Innym ważnym “kosztem” jest możliwość dewaluacji waluty w celu uzyskania przewagi w zakresie konkurencyjności cenowej na rynkach międzynarodowych. Należy jednak zauważyć, że cykl utworzony przez dewaluację, który tymczasowo poprawia eksport tylko po to, aby natychmiast znaleźć odzwierciedlenie w wyższych cenach importowych, może generować wyższe koszty produkcji, a tym samym zniweczyć poprzednie korzyści eksportowe.
Istnieją jednak przykłady, w których dewaluacja faktycznie okazała się generować znaczne długoterminowe korzyści, z których jednym jest dewaluacja liry: wraz z kryzysem walutowym w 1992 r. eksport zyskał znaczną konkurencyjność cenową, która nie została następnie zmniejszona z powodu porozumienia w sprawie kosztów pracy z lipca 1993 roku. Kiedy rząd określił przyszłe podwyżki płac w odniesieniu do oczekiwanej inflacji, a nie w odniesieniu do inflacji odczuwanej przez pracowników (która była wyższa), tymczasowa utrata realnej siły nabywczej pracowników utrzymała wysoką konkurencyjność włoskich firm na poziomie międzynarodowym.
Oczekiwane korzyści z przyjęcia euro
Przyjrzyjmy się teraz oczekiwanym korzyściom dla chorwackiej gospodarki, które są bardzo podobne do tych, z których korzystały pierwsze kraje unii walutowej w styczniu 1999 r.: najważniejszy i najbardziej pozytywny wpływ ma z pewnością na oprocentowanie długu publicznego. Stopa procentowa, jaką oszczędzający chce uzyskać z państwowego papieru dłużnego, notowanego na rynkach międzynarodowych, zależy głównie od trzech ważnych czynników.
Pierwszym z nich jest “bazowa” stopa procentowa na rynku międzynarodowym, która wynika z koniunktury makroekonomicznej i monetarnej: zmienna egzogeniczna, która pokazuje okresy z (stosunkowo) niskimi stopami procentowymi na przemian z okresami z (stosunkowo) wysokimi stopami procentowymi.
Drugim czynnikiem jest premia za ryzyko dłużnika, która jest dodawana do stopy bazowej, aby zrekompensować prawdopodobieństwo, że w okresie obowiązywania obligacji kraj nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, a wierzyciel nie zostanie spłacony. Zdarzyło się to już kilka razy w historii międzynarodowych finansów, o czym wiedzą oszczędzający, którzy zainwestowali w argentyńskie obligacje. Jest to zmienna, która odzwierciedla przyszłą stabilność obecnego długu publicznego i jest wskazywana przez firmy ratingowe. Na przykład ryzyko dłużnika ma bardzo niewielki wpływ na oprocentowanie niemieckiego długu państwowego, podczas gdy znacznie podnosi oprocentowanie obligacji greckich i włoskich.
Trzeci składnik odnosi się do ryzyka walutowego, tj. prawdopodobieństwa, że w okresie obowiązywania obligacji kraj zdewaluuje swoją walutę. To właśnie przydarzyło się niemieckim inwestorom, którzy kupili BOT w latach 80-tych, kiedy lira ulegała okresowej dewaluacji, próbując zrekompensować utratę konkurencyjności spowodowaną inflacją: niemiecki oszczędzający w terminie zapadalności obligacji uzyskał niższą kwotę marek niż początkowo zainwestował.
Od 1 stycznia 2022 r. ten negatywny składnik nie istniał już dla chorwackiej kuny, dlatego oprocentowanie chorwackiego długu jest automatycznie obniżane przez przystąpienie do klubu euro. W rzeczywistości ryzyko walutowe nie istnieje już od lipca 2022 r., kiedy Chorwacja zdała egzamin na przyjęcie do wspólnej waluty, a kurs wymiany został nieodwołalnie ustalony na poziomie 7,5345 kun za euro.
Oprócz eliminacji ryzyka walutowego, warto zauważyć, że ryzyko kredytowe jest również zmniejszone poprzez wybór wspólnej waluty, ze względu na lepszą reputację kraju na rynkach finansowych. Połączenie tych dwóch zalet prowadzi do znacznego obniżenia stóp procentowych, co pokazuje poniższy wykres dotyczący stóp procentowych w latach 1993-2011.
Oczekiwano zatem, że przystąpienie do klubu euro umożliwi chorwackiemu rządowi przesunięcie zasobów gospodarczych z płacenia odsetek od długu publicznego na inwestowanie w dobra publiczne dla dobra obywateli. Jest to jeden z największych czynników, które wpłynęły na polityczną decyzję o przyjęciu wspólnej waluty.
Od korzyści do ulepszeń strukturalnych
Wyżej wymienione oczekiwane korzyści są tymi samymi korzyściami, które kraje euro-historii miały 1 stycznia 1999 r., zwłaszcza te, które były szczególnie słabe pod względem finansów publicznych, takie jak Włochy, które cieszyły się niskimi spreadami od 1999 r. do kryzysu finansowego subprime w USA w 2008 r.
Niestety, na przykład Włochy nie zdołały przekształcić tych tymczasowych korzyści w strukturalną poprawę swojej sytuacji finansowej i wzrostu gospodarczego. Istnieje “małe okienko”, aby przekształcić oszczędności wynikające z niższego obciążenia długiem w dobra publiczne, które mogłyby zwiększyć produktywność czynników produkcji, takie jak inwestycje w edukację, badania i infrastrukturę. Warto zauważyć, że nie ma to miejsca w przypadku jałowego wzrostu bieżących wydatków publicznych i zagregowanego popytu bez uruchamiania inwestycji i mnożnika keynesowskiego.
W związku z tym na tym etapie kluczowe znaczenie dla Chorwacji ma zwiększenie publicznych inwestycji strukturalnych, a dla Unii Europejskiej i wspólnoty euro pomoc Zagabrii w przezwyciężeniu tego wyzwania poprzez wykorzystanie przedstawionych możliwości.
W części 2 krótko przeanalizujemy początkowe konsekwencje przejścia na euro w Chorwacji na poziomie gospodarczym i geopolitycznym. Można ją znaleźć tutaj.
Odniesienia
- https://economy-finance.ec.europa.eu/publications/convergence-report-2022_en ↑
- https://jacobin.com/2022/07/croatia-euro-currency-eurozone-emu-ecb ↑
- https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-01-24/why-croatia-sees-joining-the-euro-as-path-to-security-quicktake ↑
- https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2662 ↑
