Wywiad przeprowadzony przez Jan Normann i Andrea Bogoni.
W styczniu 2023 roku Blue Europe opublikował artykuł zatytułowany „ Poland’s Role in the Intermarium Idea”, którego autorem jest Henrique Horta. Omawia on rolę Polski w koncepcji Międzymorza, przewidującej integrację krajów Europy Środkowo-Wschodniej między Morzem Bałtyckim, Czarnym i Śródziemnym w celu zrównoważenia wpływów rosyjskich i zachodnioeuropejskich. Idea ta, historycznie zakorzeniona w wysiłkach przywódców takich jak Józef Piłsudski, ewoluowała z czasem i zyskała nowe znaczenie ze względu na współczesne obawy o bezpieczeństwo. Inicjatywa Międzymorza ma na celu wspieranie współpracy regionalnej i stabilności, pozycjonując Polskę jako centralną postać w tej strategii w celu zwiększenia zbiorowej obrony i niezależności od większych mocarstw.
Z punktu widzenia stosunków międzynarodowych koncepcja ta jest ważna, ponieważ podkreśla strategiczne wysiłki Polski na rzecz stworzenia regionalnej koalicji, która mogłaby zmienić dynamikę władzy w Europie, zwłaszcza w odpowiedzi na rosyjski ekspansjonizm i wyzwania związane z integracją z Unią Europejską. Współczesna koncepcja Międzymorza może w rzeczywistości wzmocnić integrację UE poprzez wspieranie współpracy regionalnej i solidarności między państwami Europy Środkowo-Wschodniej. Koncentrując się na wspólnych interesach, takich jak bezpieczeństwo, rozwój infrastruktury i niezależność energetyczna, Międzymorze jest zgodne z szerszymi celami UE. Promuje stabilność polityczną i wzrost gospodarczy w ramach Unii Europejskiej a nie przeciwdziała im. Ta regionalna inicjatywa może służyć jako model dla głębszej integracji wschodniej, dostarczając nowych impulsów do reform instytucjonalnych, społecznych i gospodarczych, które współgrają z podstawowymi zasadami jedności europejskiej.
Chcąc zgłębić temat i ukazać jego dalsze aspekty, postanowiliśmy skontaktować się z jednym z ekspertów ds. koncepcji Międzymorza, prof. Wojciechem Gizickim (ORCID, ResearchGate). Wojciech jest profesorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II i prodziekanem Wydziału Nauk Społecznych. Socjolog specjalizujący się w bezpieczeństwie międzynarodowym i współpracy wyszehradzkiej (V4), autor licznych książek i artykułów, wygłaszający wiele wykładów i wystąpień w Polsce i za granicą. Ponadto był przedstawicielem Polski w grupie ekspertów podczas czeskiej prezydencji w V4 (2016). Poniżej przedstawiamy pytania i odpowiedzi.
Jakie czynniki historyczne sprawiły, że Polska stała się liderem Trójmorza?
Projekt Trójmorza w swej genezie nawiązuje do koncepcji Międzymorza Józefa Piłsudskiego z początków XX w. Jakkolwiek jednak współczesny wymiar projektu jest znacznie bardziej ukierunkowany na realne do osiągnięcia cele geopolityczne. Są one zarówno polityczne (czego niestety z niezrozumiałych względów próbuje się unikać w dyskursie międzyrządowym) i odnoszą się do ugruntowywania podmiotowości Europy Środkowej, jej pozycji w ramach NATO i UE. Polska jest największym państwem regionu, zarówno demograficznie, jak i geograficznie. Ma bogate tradycje integracyjne m.in. z okresu Unii Lubelskiej, I i II Rzeczypospolitej.
Jakie wyzwania stoją przed Polską w zakresie wspierania spójności i współpracy między krajami Trójmorza?
Wyzwaniem jest z pewnością przekonanie o zaradności tej współpracy pozostałych partnerów z Europy Środkowej oraz zwłaszcza UE. Trójmorze nie jest konkurencyjne względem UE. Ma dać nowe impulsy integracyjne w jej ramach, proponować reformy instytucjonalne, społeczne i gospodarcze, które wprost odnoszą się do początków integracji europejskiej, proponowanej przez Ojców Założycieli. Polska oraz pozostałe państwa regionu, zwłaszcza Czechy i Węgry, nie są już “nowymi państwami” w integrującej się Europie. Mają wielowiekową państwowość i tradycję. Stały się częścią NATO w 1999 r. Wszystkie wraz ze Słowacją stworzyły i prowadzą udanie projekt integracyjny w ramach V4.
Patrząc w przyszłość, jaki jest przewidywany wpływ Trójmorza na znaczenie Polski w polityce europejskiej i globalnej?
Wpływ Trójmorza na znaczenie Polski wynika z faktu powołania inicjatywy z jej inspiracji (wraz z Chorwacją). Polska jest postrzegana jako lider Europy Środkowej. Ma istotne znaczenie geopolityczne, z uwagi na położenie między Niemcami a Rosją. To determinuje znaczenie Trójmorza. Jest to szczególnie istotne w kontekście imperialnych planów Rosji, w tym brutalnej wojny na Ukrainie. Ponadto Polska stanowi znaczący przykład udanego, wielowymiarowego rozwoju bez uzależnienia się od Niemiec. Podobnie jest i może nadal być w pozostałych państwach regionu. Warunkiem jest jednak udana współpraca i “nieprzestraszenie” się szans jaką daje Europie Środkowej obecny czas i ich aktywność.
Jak strategiczna pozycja Polski w ramach Trójmorza wpływa na jej politykę zagraniczną i strategie obronne?
Trójmorze stało się głównym obszarem aktywności Polski po 2015 r. Dodatkowym elementem wzmacniającym jest przychylność dla inicjatywy ze strony USA. Jest to widoczne zwłaszcza w kontekście wojny na Ukrainie. Polska jest kluczowym państwem w kontekście pomocy uchodźcom wojennym oraz w znaczeniu strategii pomocy logistycznej dla walczącej Ukrainy. Ważne jest by taki kierunke działań w ramach polityki bezpieczeństwa i obrony był kontynuowany bez względu na ew zmiany polityczne i wyborcze. Jest to zasadniczy punkt racji stanu Polski.
Jakie są główne korzyści gospodarcze i polityczne dla Polski w ramach Trójmorza?
Trójmorze jest dla Polski korzystne z uwagi na jej geopolitykę i możliwość współpracy już 13 państw regionu ( z uwzględnieniem Grecji). Daje to realną siłę oddziaływania w UE i NATO (tu bardziej przez m.in. projekt B9). Potencjał demograficzny Trójmorza to znacznie ponad 112 mln. ludności. Obszar geograficzny obejmuje państwa w układzie Północ-Południe, co jest szczególnie ważne z uwagi na przełamywanie stereotypu opartego o bezalternatywność współpracy na osi Wschód-Zachód, dominującego m.in w Niemczech.
Kluczowe znaczenie mają m.in projekty infrastrukturalne, w tym drogi Via Carpatia oraz Rail Baltica. Ponadto koniecznie należy rozwijać współpracę cyberprzestrzenną, w tym przeciw propagandzie, dezinformacji rosyjskiej w regionie. Absolutnym priorytetem jest umocnienie współpracy energetycznej, uniezależniającej państwa Trójmorza od Rosji. Bliskość kulturowa, tradycja i tożsamość regionu sprzyja bliskości społeczeństw, w tym turystyce i poznawaniu walorów kulturowych i środowiskowych w bezpiecznej przestrzeni Europy Środkowej.
