Walka o krytyczne i rzadkie materiały: zależność, polityka i interesy biznesowe

Pierwotnie opublikowany na macedońskim blogu akademickim “Respublica” 29 grudnia 2023 r.

Zastrzeżenie: Ze względu na osobiste poglądy polityczne, autor unika używania przedrostka “Północ” w odniesieniu do kraju oficjalnie znanego jako Republika Macedonii Północnej po porozumieniu z Prespy z 2018 r. (ostateczne porozumienie w sprawie rozstrzygnięcia różnic opisanych w rezolucjach Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 817 (1993) i 845 (1993), rozwiązanie porozumienia przejściowego z 1995 r. oraz ustanowienie strategicznego partnerstwa między stronami).

Na początku grudnia 2023 r. Parlament Europejski przyjął [1] plan wdrożenia przepisów dotyczących surowców krytycznych i rzadkich. Przepisy te, dla tych, którzy nie są bezpośrednio związani z górnictwem i hutnictwem, nie mają dużego znaczenia, ale patrząc z innych perspektyw, codzienne życie ludzi w dużym stopniu zależy od materiałów wymienionych w tych przepisach.

Ustawa o surowcach krytycznych (CRMA) jest istotną częścią wielkiej Zielonej Agendy UE na rzecz dekarbonizacji przemysłu i maksymalnego zmniejszenia zużycia paliw kopalnych. Cały proces dekarbonizacji wymaga zwiększonego zużycia baterii, paneli słonecznych i magnesów trwałych, a ich produkcja dodatkowo zwiększa zapotrzebowanie na rzadkie materiały, ich wydobycie z gleby i przetwarzanie.

Ambitny plan europejskiej gospodarki dotyczący pełnej transformacji w kierunku tzw. zielonej energii dyktuje rytm i zapotrzebowanie na surowce naturalne, ale także kładzie nacisk na zależność UE od Chin. Na liście krajów, które posiadają złoża naturalnych surowców krytycznych, Chiny są liderem i zaopatrują rynek światowy z udziałem 60%, podczas gdy zależność UE od importu surowców z Chin sięga prawie 90%.

Od jakich surowców uzależniona jest UE i gdzie są one wykorzystywane?

Oprócz procesu dekarbonizacji, metale z surowców są wykorzystywane we wszystkich gałęziach przemysłu do produkcji telefonów komórkowych, technologii komunikacyjnych, przemysłu motoryzacyjnego (pojazdy elektryczne), strategicznych technologii w przemyśle wojskowym i kosmicznym.

Lista krytycznych i rzadkich materiałów zawiera 34 metale [2] , które są podzielone na grupy materiałów strategicznych i krytycznych. Lista materiałów strategicznych obejmuje: aluminium, miedź, kobalt, lit, gal, mangan, german, grafit naturalny, antymon, bizmut, tytan, bor, wolfram. Z drugiej strony, rzadkie materiały zawierają metale, które rzadko występują w glebie, takie jak hafn, niob, neobid, stront, beryl, wanad, cox (produkt węgla używanego jako paliwo).

Z tej listy materiałów, Chiny posiadają 100% udział w światowym rynku przetwarzania naturalnego grafitu [3] udziału, 90% manganu, 70% kobaltu, 60% litu i 40% miedzi. Z drugiej strony, UE jest największym importerem koksu, który jest wykorzystywany jako paliwo w przetwórstwie metali, a 76% importowanego cynku pochodzi z USA.

Zależność świata, w szczególności UE i USA, od wydobycia i przetwarzania metali w Chinach opiera się na fakcie, że Chiny nie tylko przetwarzają 60% [4], ale również 60% [5] [4] rzadkich minerałów wykorzystywanych jako komponenty w zaawansowanych technologiach, w tym smartfonach i komputerach, ale także przyczyniają się do 13% światowego rynku litu, przetwarzając jednocześnie 35% światowego zapotrzebowania na nikiel, 58% na lit i 70% na kobalt.

Z drugiej strony, zależność UE i USA od surowców krytycznych jest widoczna z punktu widzenia liczb, a jeśli dodamy do tego fakt, że szybko rozwijająca się chińska gospodarka i jej rozprzestrzenianie się na całym świecie poprzez Inicjatywę Pasa i Szlaku obejmuje również inwestycje w czarną i kolorową metalurgię oraz inwestycje w sektorze wydobywczym. Mamy przykłady tych działań w naszym sąsiedztwie, w Serbii. W naszym kraju Chiny są obecne w firmie stalowej w Skopje, podczas gdy w Serbii są obecne w hucie stali w Smederevo (HBIS) oraz w centrum górniczym i kopalni Bor RTB we wschodniej Serbii, gdzie chiński konglomerat Zijin ma dominujący procent udziałów w RTB Bor, największej kopalni miedzi w Europie.

Próba ograniczenia zależności od Chin.

Wprowadzając przepisy dotyczące surowców krytycznych, UE dąży do ograniczenia swojej zależności od materiałów będących w posiadaniu Chin. Chociaż nie jest to wyraźnie określone w przepisach, jest to zapisane jako “zależność od stron trzecich”, a spojrzenie jest dyskretnie skierowane w stronę Chin.

Cele, które UE wyznaczyła, aby zmniejszyć zależność do 2030 r [5] są następujące: wydobycie ma wynosić co najmniej 10% rocznie z kopalń w UE, co najmniej 40% rocznie ma być przetwarzane w fabrykach w UE, co najmniej 25% rocznego zapotrzebowania na metale ma być pokrywane przez recykling. Zależność od importu UE planuje zmniejszyć do 65% rocznie w przypadku materiałów strategicznych, bez podawania strony lub krajów trzecich, od których UE planuje się uniezależnić.

Jednym ze środków, które UE planuje wdrożyć w celu zdystansowania się od Chin, jest utworzenie tak zwanego Klubu Surowców Krytycznych dla krajów o podobnych poglądach, które wzmocnią łańcuch dostaw surowców. Klub ten nie jest niczym nowym, ale jest silnym sygnałem politycznym, że UE chce krajów, które będą posłusznie podążać za Unią i dostarczać jej surowce, jednocześnie prowadząc taką samą politykę zagraniczną jak UE wobec krajów, które nie należą do tego samego klubu myślenia. Strategia ta będzie realizowana, tak jak poprzednio, za pomocą presji politycznej i gospodarczej.

Choć plan odejścia od Chin brzmi obiecująco, łatwo jest zidentyfikować i przewidzieć problemy, które już są widoczne. Jednym z nich jest słabo rozwinięty system recyklingu metali już wykorzystanych w różnych produktach.

Nie chodzi tu o recykling metali wykorzystywanych w produkcji telefonów komórkowych czy komputerów, ale o recykling baterii litowych [6] [6] i części paneli słonecznych. Chociaż pojawiają się zapowiedzi budowy fabryk do produkcji baterii litowych (pierwsza powinna powstać w Cuprija w Serbii), nie ma wystarczającej dyskusji na temat rozwoju systemów recyklingu dużych baterii litowych, zwłaszcza tych pochodzących z samochodów. Innym długoterminowym problemem jest utrzymanie i ochrona środowiska wokół odpadów poeksploatacyjnych opuszczonych kopalń oraz przekształcanie gruntów wokół tych kopalń w grunty orne.

Takie strategie są rzadko stosowane nawet w przypadku kopalni miedzi, cynku i ołowiu, które są szeroko rozpowszechnione na całym świecie, podobnie jak w naszym regionie. Lit, najbardziej poszukiwany metal do produkcji baterii, nie jest łatwo dostępny w dużych ilościach w swojej rudzie, jak ma to miejsce w przypadku miedzi czy cynku. W rezultacie samo wydobycie i przetwarzanie litu wymaga drogich technologii i jeszcze droższych systemów recyklingu.

Trzecim problemem, który jest już obecny, a będzie jeszcze bardziej widoczny, jest zanieczyszczenie środowiska wokół kopalni, wykorzystywanie siły roboczej z krajów trzecich (głównie Ameryki Południowej i Afryki), brak ochrony środowiska przez firmy wydobywcze oraz brak wymiany know-how między krajami posiadającymi zasoby mineralne a zagranicznymi firmami, które je wydobywają. Bogate kraje rzadko interesują się tym problemem, ponieważ przez wieki ich praktyką było wydobywanie zasobów mineralnych i pozostawianie miejscowej ludności w ubóstwie [7] [7] nie myśląc o inwestowaniu w ich przyszłość.

Spory o zasoby naturalne będą trwać.

Jeśli w ciągu ostatnich 70 lat wojny na świecie były prowadzone o ropę naftową, to lista powodów do rozpoczęcia wojny będzie się tylko wydłużać w kontekście zasobów naturalnych. W przeszłości wojny i podboje toczyły się głównie o złoto, później o ropę naftową, a teraz o lit, wolfram i beryl. Globalna północ będzie pracować nad dekarbonizacją i pojazdami elektrycznymi, podczas gdy globalne południe będzie umierać z powodu zanieczyszczenia w kopalniach, które służą globalnej północy. Jeden z najbardziej jaskrawych przykładów globalnej firmy wydobywczej, która jest zarejestrowana jako masowy truciciel [8] w sektorze, a następnie zagrażającej środowisku autochtonicznej ludności w Ameryce Południowej, Afryce i Australii, jest kanadyjska firma wydobywcza Rio Tinto. Firma ta znajduje się na liście lobbystów na rzecz przyjęcia przepisów dotyczących surowców krytycznych.

Będziemy gdzieś pomiędzy, w zależności od tego, czy ktoś znajdzie lit na terytorium Macedonii. W Serbii kanadyjska firma Rio Tinto nadal lokalizuje złoża litu pod stołem i nie ma zamiaru wdrażać standardów ochrony środowiska, a wszystko to za zgodą serbskiego rządu. Rząd Serbii, pod naciskiem opinii publicznej i organizacji ekologicznych, jedynie deklaratywnie wycofał się z projektu “Jadar” [9] [9] w partnerstwie z kanadyjską firmą Rio Tinto [10] mającego na celu otwarcie kopalni litu w zachodniej Serbii, w pobliżu rzeki Jadar. Niemniej jednak Rio Tinto nadal prowadzi badania w innych lokalizacjach w Serbii w poszukiwaniu złóż litu.

Macedonia może pozostać tak biedna, jak była, lub może stać się jeszcze biedniejsza i bardziej zanieczyszczona przez firmy wydobywcze wydobywające rzadkie surowce. Czasami brak zasobów naturalnych może nie być przekleństwem, ale błogosławieństwem, aby uniknąć interesów wielkich korporacji, a tym samym zostać wykorzystanym, osuszonym, zanieczyszczonym i zapomnianym.

Odniesienia:

1. Wiadomości Parlamentu Europejskiego, “Surowce krytyczne: Posłowie przyjmują plany zabezpieczenia dostaw i suwerenności UE”, 12 grudnia 2023 r., https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20231208IPR15763/critical-raw-materials-plans-to-secure-the-eu-s-supply ↑
2. Ewa Rutkowska-Subocz, “Ustawa o surowcach krytycznych – co to oznacza dla biznesu?”, Dentons, 7 grudnia 2023 r., https://www.dentons.com/en/insights/alerts/2023/december/7/eu-critical-raw-materials-act what-does-it-mean-for-business E U Critical Raw MaterialsAct ↑
3. Bruno Venditi, “The Critical Minerals to China, EU, and U.S. National Security”, 30 listopada 2023 r., Visual Capitalist, https://www.visualcapitalist.com/the-critical-minerals-to-china-eu-and-u-s-national-security/ ↑
4. ibid ↑
5. Ewa Rutkowska-Subocz, “Ustawa o surowcach krytycznych – co to oznacza dla biznesu?”, Dentons, 7 grudnia 2023 r., https://www.dentons.com/en/insights/alerts/2023/december/7/eu-critical-raw-materials-act what-does-it-mean-for-business E ↑
6. Jeff McMahon, “Innovation Is Making Lithium-Ion Batteries Harder To Recycle”, 1 lipca 2018 r., Forbes, https://www.forbes.com/sites/jeffmcmahon/2018/07/01/innovation-is-making-lithium-ion-batteries-harder-to-recycle/?sh=43b86eb54e51 ↑
7. Andreas Budiman, “Ustawa UE o surowcach krytycznych: Ulepszone ambicje, ale język nadal budzi obawy dotyczące norm środowiskowych, ochrony praw ludności tubylczej i redukcji popytu”, European Environmental Bureau News, 12 grudnia 2023 r., https://eeb.org/eus-critical-raw-materials-act/ ↑
8. Saul Jones, “After 150 years of damage to people and planet, Rio Tinto ‘must be held to account’ (commentary)”, 5 kwietnia 2023 r., Mongabay, https://news.mongabay.com/2023/04/after-150-years-of-damage-to-people-and-planet-rio-tinto-must-be-held-to-account-commentary/ ↑
9. ibid ↑
10. Leo Portal, “Serbia i Jadar: Czy projekt zostanie wznowiony?”, 15 czerwca 2023 r., Blue Europe, https://www.blue-europe.eu/analysis-en/country-analysis/serbia-and-jadar-lithium-mines-will-the-project-resume/ ↑