Polska prezydencja w Radzie UE 2025: Zadania dla polskiej dyplomacji w regionie Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej

1. Wprowadzenie

W mediach i dyskusjach naukowych coraz częściej można usłyszeć termin “azjatyckie stulecie”, będący komentarzem do dynamicznego rozwoju krajów regionu Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej – w szczególności Chin – na przestrzeni XXI wieku^[1]. Oczekuje się, że do 2050 r. kraje azjatyckie będą odpowiadać za ponad 50% światowego PKB, co oznacza powrót do historycznej sytuacji, która panowała przez większość czasu przed rewolucją przemysłową^[2]. Konsekwentne przesunięcie środka ciężkości światowej produkcji i konsumpcji w kierunku krajów azjatyckich przełoży się zatem na ich rosnący wpływ na globalne preferencje konsumentów – stopniowo zastępując pod tym względem kraje zachodnie^[3]. Coraz więcej państw zaczyna uwzględniać te nadchodzące zmiany w swoich strategiach polityki zagranicznej, co może oznaczać przyjęcie postawy konfrontacyjnej (przykład Stanów Zjednoczonych) lub transakcyjnej (przykład Niemiec). Niezależnie od tego, jak postrzegana jest rosnąca rola Azji – jako zagrożenie czy szansa – nie ulega jednak wątpliwości, że jest to temat niemożliwy do zignorowania przez świadome rządy.

2. Polska w obliczu “azjatyckiego stulecia”

Tymczasem w Polsce – nad czym autor ubolewa – problematyka azjatycka wciąż pozostaje tematem relatywnie niszowym, a polskie wysiłki analityczne i naukowe, a także uwaga opinii publicznej w przeważającej mierze koncentrują się na kilku wybranych aspektach, takich jak rywalizacja USA-Chiny, współpraca UE z Japonią i Koreą Południową czy napięcia w Cieśninie Tajwańskiej. Znamiennym tego przykładem była wysoce nieprzemyślana decyzja Ministra Obrony Narodowej z kwietnia 2024 r. o likwidacji Centrum Badań Azji w Akademii Sztuki Wojennej, która według opinii ekspertów oznaczała “faktyczne zmniejszenie o połowę zdolności Polski do analizowania wydarzeń na największym kontynencie“^[4].

Wbrew temu warto jednak pamiętać o polskich uwarunkowaniach w obliczu rosnącego znaczenia państw azjatyckich w globalnej gospodarce – pomimo bowiem bezsprzecznie zachodniej przynależności do Unii Europejskiej i NATO, Polska jest również w stanie znaleźć nić porozumienia z wieloma państwami azjatyckimi o komunistycznej historii ze względu na historyczną integrację z blokiem sowieckim^[5]. Pomimo znacznego dystansu geograficznego, Polska ma również szereg cech, które upodabniają ją do niektórych krajów regionu Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Wynika to między innymi z wykorzystania modelu rozwoju opartego na podwykonawstwie przemysłowym dla Zachodu, który pozwolił na szybki rozwój w ciągu ostatnich trzech dekad, a także z konieczności opracowania nowego podejścia do tego modelu oraz doświadczenia życia w cieniu dominujących potęg regionalnych. Dodatkowo Polacy korzystają z wizerunku pracowitego narodu i braku obciążającej historii kolonialnej.^[6].

3. Polska prezydencja w Radzie Europejskiej 2025

Niezwykle obiecującą szansą na wykorzystanie powyższych uwarunkowań jest polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w pierwszej połowie 2025 roku. Z uwagi na szerszy kontekst interesów UE i ich zbieżność z polskimi działaniami w regionie Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, może to stać się pretekstem do przyjęcia przez Polskę ważnej roli państwa łączącego świat zachodni ze wschodnim. Ze względu na swoje unikalne doświadczenia i zasoby polityczne, Polska mogłaby przyczynić się do jednoczesnej realizacji celów zarówno unijnej, jak i krajowej polityki zagranicznej, a prezydencja w Radzie UE byłaby do tego doskonałym pretekstem. Choć lista potencjalnych miejsc zacieśnienia współpracy jest zapewne znacznie szersza, autor uważa, że warto przyjrzeć się zwłaszcza następującym zagadnieniom:

I) Prowadzenie dialogu międzyorganizacyjnego i dążenie do zbliżenia UE z ASEAN

Polska mogłaby zaangażować się w rozmowy o umowach o wolnym handlu między Unią Europejską a Indonezją, Tajlandią, Filipinami i Malezją^[7], wykorzystując swoje przewodnictwo w Radzie UE do organizacji lub przynajmniej zapowiedzi wizyt na najwyższym szczeblu. Jest to szczególnie obiecujące w przypadku Malezji, która w tym samym czasie obejmuje przewodnictwo w ASEAN^[8]. W ten sposób Polska mogłaby dążyć zarówno do rozwoju własnych relacji z krajami azjatyckimi, jak i przyczynić się do instytucjonalnego zbliżenia między UE a ASEAN.

II) Zaangażowanie w rozmowy pokojowe w Mjanmie

Polska mogłaby zaangażować się w wielostronne rozmowy pokojowe w sprawie wojny domowej w Mjanmie, uwzględniając format ASEAN i Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z państwami żywotnie zainteresowanymi zakończeniem konfliktu – takimi jak Chiny, Tajlandia czy Singapur^[9]. Oczywiście szanse na wypracowanie formuły pokojowej są ograniczone, niemniej jednak dla Polski i UE jest to szansa na zbudowanie kapitału politycznego, który w przyszłości mógłby zaowocować zacieśnieniem relacji gospodarczych z Mjanmą. To z kolei oznaczałoby szansę na dywersyfikację źródeł metali ziem rzadkich, których Unia Europejska będzie potrzebować w odpowiednich ilościach w nadchodzących dekadach – a których spore złoża znajdują się na terytorium Mjanmy^[10].

III) Zwiększenie obecności UE na Półwyspie Koreańskim

Polska ma długą tradycję współpracy w ramach Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych, która powstała po zawieszeniu broni w wojnie koreańskiej w latach 1950-1953^[11]. Posiada również placówkę dyplomatyczną w Korei Północnej, co wyróżnia ją na tle państw europejskich i daje możliwość zaangażowania się w dyskusje na temat zmiany polityki UE wobec Półwyspu Koreańskiego. Wykorzystanie polskiego kapitału politycznego związanego z zaangażowaniem na Półwyspie Koreańskim do zwiększenia obecności UE w tym regionie mogłoby zaowocować dalszym wzmocnieniem polsko-koreańskiej, ale także unijno-koreańskiej współpracy w zakresie bezpieczeństwa.

(IV) Powojenna odbudowa Ukrainy we współpracy z krajami azjatyckimi

Jest to szczególnie związane z postawą Japonii i Korei Południowej. Japońskie JETRO już współpracuje z polską PAIH w ramach wspólnych inicjatyw koordynowanych z Warszawy^[12], zaś Korea Południowa jest coraz bliższa podobnej deklaracji wraz z intensyfikacją współpracy między Rosją a Koreą Północną^[13]. Również Tajwan coraz bardziej angażuje się kapitałowo w Ukrainie, oferując szansę na włączenie jej do europejskich łańcuchów wartości w sektorze półprzewodników dzięki złożom metali ziem rzadkich^[14]. Polska, jako główny sąsiad Ukrainy, w naturalny sposób stanie się centrum logistycznym dla powojennych inwestycji, co może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa gospodarczego zarówno Polski, jak i całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

(V) Zapewnienie stypendiów na studia w Polsce (lub innych państwach członkowskich UE)

Dzięki wspólnej historii z Wietnamczykami w czasach sowieckich, Polska ma bardzo unikalne doświadczenie w przyznawaniu Wietnamczykom stypendiów na studia na polskich uczelniach, dzięki czemu ponad 4000 osób ukończyło studia wyższe w Polsce^[15]. Byli to zazwyczaj członkowie przyszłej elity zaangażowanej w odbudowę kraju po wojnie, co przyczyniło się do bardzo pozytywnego postrzegania Polski w tym kraju. Polska mogłaby wykorzystać to doświadczenie do zbudowania podobnej oferty stypendialnej dla studentów z krajów takich jak Mjanma, Kambodża czy Laos, co mogłoby przyczynić się do zapoczątkowania długofalowych przyjaznych relacji, otwierających szerokie możliwości współpracy handlowej, kapitałowej i kulturalnej w przyszłości. Niewykluczone byłoby w tym miejscu staranie się o środki unijne, proponując utworzenie w Polsce europejskiego college’u dla azjatyckich studentów – wzorując się na istniejących już instytucjach, takich jak Kolegium Europy Wschodniej, Europejska Akademia Dyplomacji czy Kolegium Europejskie Natolin.

Powyższe propozycje nie stanowią oczywiście katalogu zamkniętego, niemniej jednak cechuje je stosunkowo duży potencjał wynikający z uwarunkowań historycznych, politycznych i gospodarczych, który może przyczynić się do jednoczesnej realizacji przez Polskę celów własnej, jak i unijnej polityki zagranicznej.

Odniesienia

1. Mahbubani, K. 2021. The Asian 21st Century, Springer, Berlin. ↑
2. Price Waterhouse Coopers, 2017. The Long View: Jak zmieni się globalny porządek gospodarczy do 2050 r., PWC, Londyn. ↑
3. Hązła, M., 2022. Curator Economy w Chinach – odpowiedź na specyfikę rynku, czy zapowiedź nadchodzących zmian w światowym handlu elektronicznym?, Gdańskie Studia Azji Wschodniej, 21, 95-112. ↑
4. Skalska, A., 2024. Eksperci w szoku po decyzji Kosiniaka-Kamysza. “Potencjał zmniejszony o połowę”,“Do Rzeczy”, https://dorzeczy.pl/kraj/575352/mon-likwiduje-osrodek-badan-azji-eksperci-w-szoku.html [dostęp: 22.12.2024]. ↑
5. Bachulska, A., 2023. Beyond business as usual: Chińska strategia dla Polski, “European Council on Foreign Relations”, https://ecfr.eu/article/beyond-business-as-usual-a-china-strategy-for-poland/ [dostęp: 22.12.2024]. ↑
6. Hązła, M., 2024. Gospodarcze i geopolityczne konsekwencje “azjatyckiego stulecia” dla Polski, Przegląd Geopolityczny, 50, 90-110. ↑
7. Komisja Europejska, 2024. Stosunki handlowe UE według krajów/regionów – Negocjacje i umowy, https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/negotiations-and-agreements_en [dostęp: 22.12.2024]. ↑
8. Gov.pl., 2024. Wizyta Ministra Spraw Zagranicznych Radosława Sikorskiego w Malezji, https://www.gov.pl/web/malezja/wizyta-ministra-spraw-zagranicznych-radoslawa-sikorskiego-w-malezji [dostęp: 22.12.2024]. ↑
9. Chambers, P., Chotisut, K., 2024. Neighbour to Civil War: Thailand’s Relations with Myanmar in 2024, “Fulcrum Analysis on Southeast Asia”, https://fulcrum.sg/neighbour-to-civil-war-thailands-relations-with-myanmar-in-2024/ [dostęp: 22.12.2024]. ↑
10. United States Geological Survey. Minerals Yearbook 2020. Reston, Virginia 2020. ↑
11. Gov.pl., 2024. Współpraca polsko-koreańska wzmacnia potencjał Sił Zbrojnych RP, https://www.gov.pl/web/national-defence/polish-korean-cooperation-strengthens-the-capabilities-of-the-polish-armed-forces [dostęp: 22.12.2024]. ↑
12. Polska Agencja Prasowa, 2023. Japońskie firmy otwierają biura w Polsce, by odbudować Ukrainę, https://www.pap.pl/en/news/news,1587921,japanese-companies-open-offices-poland-rebuild-ukraine.html [dostęp: 22.12.2024]. ↑
13. VOA News, 2024. Korea Południowa rozważy dostawy broni do Ukrainy po podpisaniu strategicznego paktu przez Rosję i Koreę Północną, https://www.voanews.com/a/south-korea-will-consider-supplying-arms-to-ukraine-after-russia-north-korea-sign-strategic-pact/7676277.html [dostęp: 22.12.2024]. ↑
14. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Chińskiej (Tajwan), 2023. Tajwan, Słowacja współpracują nad dalszą pomocą w odbudowie Ukrainy, https://en.mofa.gov.tw/News_Content.aspx?n=1328&sms=273&s=115188 [dostęp: 22.12.2024]. ↑
15. NAWA, 2023. NAWA i polskie uczelnie w Wietnamie – podsumowanie Edu&Science Meetings, https://nawa.gov.pl/nawa/aktualnosci/nawa-i-polskie-uczelnie-w-wietnamie-podsumowanie-edu-science-meetings [dostęp: 22.12.2024]. ↑