Porównując drugi kwartał 2022 roku z poprzednim – według Komisji Europejskiej – , produkt krajowy brutto Węgier wzrósł o 1,1%. Jednak wskaźniki zaufania konsumentów pogorszyły się, a miesięczne dane wskazują na spadek konsumpcji, transakcji mieszkaniowych, aktywności budowlanej i kredytów. Oczekuje się, że wyższa inflacja i ceny energii oraz zaostrzone warunki finansowania osłabią działalność gospodarczą w nadchodzących kwartałach, a wzrost realnego PKB spowolni z 5,5 proc. w 2022 r. do 0,1 proc. w 2023 r., a następnie powróci do 2,6 proc. w 2024 r. Ponieważ dochody gospodarstw domowych są ograniczane przez wysoką inflację, oczekuje się, że w 2023 r. spadnie konsumpcja. Jednak administracyjne kontrole cen energii dla gospodarstw domowych i oprocentowania kredytów hipotecznych nadal izolują ludzi od rosnących cen energii i kosztów finansowania. W wyniku zaostrzonych warunków finansowania i pogarszających się perspektyw gospodarczych oczekuje się, że w przyszłym roku spadną inwestycje. Ponadto inwestycje przedsiębiorstw w efektywność energetyczną będą wspierane przez rząd. Oprócz oczekiwanego ochłodzenia rynku mieszkaniowego, działania na rzecz konsolidacji fiskalnej ograniczą wielkość inwestycji publicznych z dotychczasowych wysokich poziomów.
Chociaż problemy z łańcuchem dostaw nieco zelżały, oczekuje się, że słabszy popyt zewnętrzny ograniczy wzrost eksportu. Oczekuje się, że w latach 2021-2023 rosnące ceny energii spowodują wzrost importu energii netto Węgier o prawie 5 % PKB. Oczekuje się, że import towarów nieenergetycznych pozostanie stonowany, zgodnie ze spadkiem popytu końcowego. W rezultacie przewiduje się, że deficyt na rachunku obrotów bieżących będzie się powiększał, osiągając szczytowy poziom 7,6% PKB w 2022 r., a następnie będzie się stale zmniejszał do 4,3% w 2024 r.
Bardzo dobrze wyglądające finanse publiczne, ale ze znaczną inflacją
Pomimo wdrożonych środków, takich jak kontrola cen detalicznych, wojna na Ukrainie spowodowała kryzys energetyczny, a koszty żywności i energii elektrycznej na Węgrzech skoczyły o około 50 procent w grudniu w porównaniu z poprzednim rokiem, zgodnie z danymi rządu. Grudniowa stopa inflacji była najwyższa w Unii Europejskiej i wyniosła 24,5% w skali roku. Średnia dla całego bloku wynosi 10,4 procent. Ekonomiści przypisują część winy słabemu forintowi, zniesieniu pułapów cenowych i podatkowi od sprzedaży detalicznej.
Według nich, ograniczenia cenowe miały zniekształcający wpływ, powodując niedobory paliwa i podstawowych produktów, takich jak cukier, ponieważ importerzy i sprzedawcy detaliczni odmówili sprzedaży poniżej kosztów, a także wzrost cen produktów nieobjętych limitem, ponieważ sklepy starały się zrekompensować ograniczenie cen innych towarów. Rząd został zmuszony do zniesienia limitu na paliwo w zeszłym miesiącu, gdy zapasy skurczyły się, powodując gorączkowe zakupy. Lajos Torok, główny analityk budapeszteńskiego domu maklerskiego Equilor, przewidział pogorszenie sytuacji. “Wydatki gospodarstw domowych rosną, więc konsumpcja krajowa spadnie, wyższe koszty finansowania opóźnią inwestycje korporacyjne, inwestycje państwowe zostaną ograniczone” – wszystko to, ale wymazuje wzrost, powiedział.
Rząd rozpoczął w tym miesiącu kampanię reklamową, w której twierdzi, że większość Węgrów sprzeciwia się unijnym sankcjom wobec Rosji, które Orbán obwinia za gospodarcze bolączki kraju. “Ten krwawy reżim sankcji napędza inflację w górę”, powiedział Orbán państwowemu nadawcy MR1 na początku tego miesiąca. “Jeśli sankcje zostałyby zakończone, ceny energii spadłyby natychmiast, wraz z cenami ogólnymi, co oznacza, że inflacja zmniejszyłaby się o połowę” .
“Rząd nie znalazł kluczy”, prezes banku centralnego Węgier György Matolcsy powiedział w grudniu komisji parlamentarnej. “Nie możemy pokonać tego wybuchu cen energii i kryzysu inflacyjnego starymi sposobami” “Już komunizm pokazał, że limity cenowe nie działają” – powiedział Matolcsy, którego Orbán określił kiedyś jako swoją “prawą rękę” w sprawie planowania gospodarczego. “Tamten system się załamał. Nie wracajmy do [it] takich technik” Orbán pozostaje defensywny, mówiąc MR1 wcześniej w tym miesiącu, że rezerwy walutowe Węgier były blisko wysokiego poziomu po ostatnich pożyczkach, co oznacza, że kraj jest wypłacalny.
Jednak dzięki ścisłemu śledzeniu wartości węgierskiego florenta na rynkach międzynarodowych i inflacji, dług Węgier spadł z 78,6 procent produktu krajowego brutto na koniec 2021 roku do 75,3 procent na koniec ubiegłego roku, poniżej średniej UE wynoszącej 85,1 procent, zgodnie z danymi UE. W 2022 roku jej deficyt budżetowy osiągnął 5,3 procent PKB, czyli mniej więcej dwa razy więcej niż unijna średnia 2,7 procent. To bardzo rzadka sytuacja w Europie, która może się powtórzyć w ciągu najbliższych 3 lat. Jeśli rząd Orbana dobrze ustawi karty, może nawet obniżyć go poniżej 65% do końca kadencji. Nie oznacza to jednak, że sytuacja zwykłych Węgrów ulegnie poprawie (ale na pewno będzie to miało jakiś istotny wpływ).
Produkcja energii na Węgrzech – główny problem ewentualnej poprawy sytuacji gospodarczej
Prognoza bazowa na przyszły rok jest obarczona licznymi ryzykami. Ponieważ Węgry mają w najbliższym czasie ograniczone możliwości zastąpienia importu rosyjskiej ropy i gazu, zakłócenia w dostawach energii mogłyby mieć istotny wpływ na gospodarkę. Ponadto wysokie ceny energii mogłyby zagrozić średnioterminowym planom inwestycyjnym węgierskiego energochłonnego sektora wytwórczego. Wreszcie, utrzymująca się wysoka inflacja lub pogarszające się warunki finansowe mogą wymagać bardziej restrykcyjnego kursu polityki. Komisja UE może ponownie ocenić licencję na budowę dwóch nowych bloków w elektrowni Paks, ponieważ Węgry rozważają przedłużenie okresu eksploatacji istniejących bloków poza rok 2037, odwracając wcześniejsze zobowiązanie.
W 2014 roku Węgry zleciły rosyjskiemu państwowemu konglomeratowi energetycznemu Rosatom budowę dwóch reaktorów o mocy 1200 MW w Paks, obok jedynej elektrowni jądrowej w kraju, za łączną kwotę 12,5 mld euro, finansowaną z rosyjskiej pożyczki w wysokości 10 mld euro. W 2017 roku Komisja Europejska zatwierdziła projekt, stwierdzając, że finansowanie inicjatywy nie wiąże się z pomocą państwa. Jednak “zaakceptowała to finansowanie w ramach unijnych standardów pomocy państwa na podstawie zobowiązań podjętych przez Węgry”, z których jednym było usunięcie istniejących przeszkód zgodnie z pierwotnym harmonogramem. Istniejące reaktory miały zostać wyłączone w latach 2032-2037. Według lokalnych mediów Węgry ryzykują teraz utratę unijnej licencji, jeśli zgodzą się na przedłużenie okresu eksploatacji istniejących reaktorów jądrowych. W elektrowni atomowej w Paks znajdują się cztery bloki o mocy 500 MW, które dostarczają połowę produkcji energii elektrycznej na Węgrzech i ponad jedną trzecią jej zużycia.
Po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej węgierskie organy regulacyjne wydały podstawową licencję w 2017 roku, a prace przygotowawcze rozpoczęły się w 2021 roku, chociaż Krajowy Urząd Energii Atomowej (OAH) nie wydał jeszcze ostatecznej licencji. OAH powołał się na obawy dotyczące bezpieczeństwa i dał projektowi zielone światło dopiero w sierpniu 2022 roku. Zgodnie z pierwotnym harmonogramem nowe bloki miały zostać oddane do użytku w 2025 lub 2026 roku.
Ponieważ największa inwestycja w historii Węgier opóźniła się o co najmniej 6-7 lat, węgierski parlament przyjął w grudniu rezolucję, w której zwrócił się do rządu o rozważenie wydłużenia terminów likwidacji istniejących bloków nawet o 20 lat w stosunku do obecnego harmonogramu. Działanie to wskazywało, że rząd nie wyklucza możliwości dalszych opóźnień w budowie nowych bloków. Decyzja Parlamentu Europejskiego nastąpiła zaledwie kilka dni po tym, jak ETS odrzucił skargę Austrii na zatwierdzenie przez Komisję Europejską pomocy inwestycyjnej na modernizację, orzekając, że finansowanie przez rosyjskie pożyczki nie narusza zasad UE.
Austria sprzeciwiła się ogólnie przedłużeniu terminu, twierdząc, że nie ma gwarancji, że Węgry faktycznie zamkną Paks I, dodając, że Węgry będą miały silną pozycję w regionie z działającymi już i nowymi blokami. Rząd węgierski ostrzegł, że jeśli istniejące bloki zostaną wyłączone w latach 2032-2037 bez dodania nowych reaktorów jądrowych, dostawy energii elektrycznej na Węgrzech będą zagrożone.
Zobowiązanie przemysłu obronnego, ale za jaką cenę?
W 2023 roku węgierski rząd zaliczy jednak kilka sukcesów, głównie wokół zakończenia długo oczekiwanej modernizacji wojska. Przemawiając na konferencji Global Special Operations Forces (GSOF) Europe w Budapeszcie w październiku 2022 r., minister technologii i przemysłu powiedział, że rząd węgierski dąży do tego, aby do 2030 r. węgierski sektor wojskowy stał się regionalnym liderem.
László Palkovics zauważył, że celem narodowym i gospodarczym dla Węgier jest stanie się wiodącą bazą produkcyjną i badawczą w Europie Środkowej dla przemysłu obronnego. Przypomniał, że węgierski sektor obronny został zreorganizowany w wyniku realizacji programu rozwoju wojska i sił zbrojnych Zrnyi 2026.
Na Węgrzech wydatki na obronę stanowią obecnie 1,2 proc. PKB. Zauważył, że gospodarka węgierska jest zdrowa, 70 proc. produkcji pochodzi z branż zaawansowanych technologicznie, które można rozbudowywać, a kraj ten ma już doskonałą infrastrukturę. Jego położenie jest korzystne logistycznie, a zaangażowanie w NATO i UE jest korzystne.
Celem rządu jest zwiększenie wielkości przemysłu obronnego do 500 mld HUF do 2030 roku. Zwiększona samowystarczalność jest konieczna, aby sektor obronny mógł dostarczać usługi i produkty dla węgierskiego wojska – uważa minister. Kluczowe jest również, aby węgierski przemysł obronny odniósł sukces na rynkach zagranicznych i uczestniczył w międzynarodowych łańcuchach dostaw z konkurencyjnymi produktami.
László Palkovics zasugerował, że aby osiągnąć te cele i zapewnić zrównoważony rozwój gospodarczy, należy zwiększyć zdolności badawczo-rozwojowe (B+R), a inwestycje w B+R w przemyśle obronnym muszą osiągnąć 5 proc. całkowitych wydatków Węgier na B+R. Zauważył, że NATO zidentyfikowało osiem krytycznych kwestii na następne dwie dekady. Badania nad zdolnościami hipersonicznymi, badania oparte na danych, badania nad sztuczną inteligencją (AI), technologia kwantowa, badania kosmiczne, biotechnologia, badania nad nowymi materiałami i technologią produkcji.
Potwierdził też, że strategia sektorowa przyczyni się do sukcesu Węgier. Przypomniał, że Instytut Badań nad Innowacjami Obronnymi (VIKI) ma siedzibę w Budapeszcie, a inne lokalizacje w Szeged i Zalaegerszeg. Jako główne obszary badań wymienił badania jądrowe, biologiczne i chemiczne, telekomunikację, sztuczną inteligencję, drony, komponenty do dronów i GPS. Podwójne zastosowanie wynalazków jest korzystne, powiedział, ponieważ sprzedaż produktów nie zależy wyłącznie od przemysłu obronnego.
Aby osiągnąć te cele, minister podkreślił potrzebę budowania zdolności produkcyjnych i modelu biznesowego oraz zawierania sojuszy technicznych. Jako przykłady, które również przyczyniły się do wzrostu gospodarczego regionu, wymienił niedawno ukończoną nową fabrykę Airbusa w Gyuli oraz współpracę z firmą Rheinmetall. sojusze z firmami austriackimi, niemieckimi, francuskimi i tureckimi.
Po dekadach ograniczania i zaniedbywania sektora obronnego, w połowie lat 2010 rząd węgierski zobowiązał się do wdrożenia kompleksowego programu rozwoju sił zbrojnych w celu modernizacji węgierskich sił obronnych. W 2016 roku rząd węgierski odsłonił Program Rozwoju Obrony i Sił Zbrojnych Zrnyi 2026, obiecując zakończenie długo oczekiwanej i bardzo potrzebnej modernizacji i reformy HDF w ciągu najbliższej dekady. Głównym celem Programu Rozwoju Sił Zbrojnych jest pozyskanie sprzętu kompatybilnego z NATO, od wyposażenia osobistego po sprzęt bojowy, produkowanego przez europejski i węgierski przemysł obronny. Chociaż program Zrnyi 2026 jest dopiero w połowie drogi, zdolności obronne Węgier znacznie wzrosły, co ma kluczowe znaczenie nie tylko dla samoobrony i odstraszania, ale także dla kraju, który może pozostać wpływowym uczestnikiem regionalnych, europejskich i transatlantyckich wysiłków na rzecz bezpieczeństwa w trudnych czasach.
Minister obrony nakreślił również przyszły rozwój węgierskiej armii. Podkreślił, że wraz z pojawieniem się technologii cyfrowej świat uległ głębokim zmianom. W ostatnich dekadach przemysł wojskowy był liderem innowacji, a jego osiągnięcia, takie jak GPS i Internet, trafiły do sektora cywilnego. Dziś jednak nie tylko wojskowe instytuty badawcze produkują nowe technologie, ale także start-upy, dzięki możliwościom, jakie daje cyfryzacja – mówił minister.
W tym sensie wkrótce powstanie Instytut Badań nad Innowacjami Obronnymi jako instytucja filarowa węgierskiego Ministerstwa Obrony, która wejdzie w ekosystem innowacji z perspektywy wojskowej. Na czele instytutu stanie Imre Porkoláb, który 18 października został awansowany do stopnia generała brygady.
Kristóf Szalay-Bobrovniczky jako kolejne kroki w rozwoju sił zbrojnych wymienił pozyskanie sprzętu, stworzenie zdolności montażowych i produkcyjnych w ramach węgierskiego przemysłu obronnego oraz włączenie technologii cyfrowych do działań węgierskich sił zbrojnych. Podkreślił również znaczenie rozwoju technologii dronów jako nowego obszaru innowacji oraz wartość doskonałej komunikacji jako podstawy prac integracyjnych. Minister omówił również rolę technologii kosmicznych, na przykład w obserwacji Ziemi. Tylko w grudniu rząd węgierski i jego państwowa spółka N7 ogłosiły trzy wspólne przedsięwzięcia w ramach masowego wydatkowania środków na nową broń i obiekty przemysłowe.
Przejęcia, w które zaangażowani są główni zagraniczni wykonawcy z branży obronnej, pojawiają się w obliczu doniesień o braku personelu do obsługi i budowy tych obiektów. Po dekadzie zaniedbań, europejski kraj rozpoczął w ostatnich latach modernizację i wzmacnianie swojego przemysłowego kręgosłupa obronnego. Dzięki temu wydatki na obronę w 2023 roku wzrosły o około 1,4 mld dolarów w porównaniu z rokiem poprzednim, co zwiększyło budżet do prawie 4,5 mld dolarów.
Według węgierskiego ministra obrony Kristófa Szalaya pozwoli to rządowi podnieść wydatki na wojsko do 2 proc. produktu krajowego brutto o rok wcześniej niż planowano. Jest to cel wyznaczony dla krajów NATO, do których należą Węgry. Oczekuje się, że 30 do 40 procent pieniędzy zostanie wydanych na budowanie potencjału i modernizację sił zbrojnych.
“Budżet obronny maleje od końca zimnej wojny, a w najniższym punkcie w 2010 roku Węgry miały tylko jeden operacyjny wojskowy helikopter transportowy i mniej niż tuzin gotowych do walki pojazdów opancerzonych” – powiedział Péter Wagner, starszy pracownik naukowy Węgierskiego Instytutu Spraw Zagranicznych i Handlu. W rezultacie rząd miał dwie możliwości: albo wydawać dużo pieniędzy za granicą, albo importować jak najwięcej produktów krajowych. Naród w dużej mierze polegał na tym drugim rozwiązaniu.
W grudniu ubiegłego roku rząd i N7 podpisały trzy umowy o wspólnym przedsięwzięciu:
- Niemiecka firma Dynamit Nobel jest pierwszym klientem broni przeciwpancernej RGW 110 HH-T.
- Z czeską grupą Colt CZ na dostawę broni palnej dla węgierskiego wojska.
- Z niemieckim Rheinmetall na produkcję materiałów wybuchowych w odpowiedzi na europejski niedobór amunicji.
Ta ostatnia umowa jest kontynuacją wcześniejszego zobowiązania podjętego w partnerstwie z czeskimi dostawcami dla “węgierskiego Rysia” w 2021 roku.W 2019 roku rozpoczęły się prace nad nowym, dużym zakładem produkcyjnym dla kontraktu węgierskiego Rysia. Pod koniec cyklu produkcyjnego zakład w Zalaegerszeg będzie jedną z najbardziej zaawansowanych fabryk wojskowych w Europie i stworzy około 500 miejsc pracy. Węgierski minister innowacji i technologii László Palkovics określił zakład i inicjatywę Lynx IFV jako flagowy projekt programu rozwoju wojskowego kraju Zrinyi 2026.
Węgry kupują 218 Lynxów, z czego 176 zostanie wyprodukowanych w nowym zakładzie w Zalaegerszeg. Pierwsze modele zostaną wyprodukowane w istniejącym zakładzie Rheinmetall w Niemczech, gdzie będą również szkoleni przyszli węgierscy operatorzy Lynxów. Rheinmetall został wybrany jako dostawca IFV nowej generacji dla armii węgierskiej ze względu na swoje zaangażowanie w zapewnienie znaczącej lokalnej ekonomicznej wartości dodanej, uzupełniającej wyjątkowy poziom innowacyjności Lynxa.
Podobnie jak w przypadku poprzednich umów, wszystkie podpisane w grudniu umowy obejmują transfer technologii i umiejętności, utworzenie krajowego zakładu produkcyjnego, dodanie lokalnych komponentów oraz ewentualne zamówienie broni przez węgierskie siły zbrojne, przy czym zagraniczna firma zachowuje własność kontrolną.
Według lokalnych zwolenników filary, które czynią węgierski sektor wojskowy atrakcyjnym miejscem inwestycji, można skategoryzować niezależnie. Kilka organizacji międzynarodowych wymienia infrastrukturę logistyczną i centralne położenie kraju – bramę dla zagranicznych firm do rynków Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej – jako przewagę konkurencyjną.
Według Tamása Csiki Vargi, starszego pracownika naukowego Instytutu Studiów Strategicznych i Obronnych z siedzibą w Budapeszcie, “zamówienia są silnie związane z długoterminowymi inwestycjami przemysłu obronnego w spektrum od montażu poprzez produkcję do przyszłych wspólnych innowacji, a nie z jednorazowym zakupem broni”. Nowo powstały przemysł obronny korzysta zarówno z państwowych świadczeń, jak i dotacji – ocenia Varga. Kraj oferuje również stosunkowo tanią i wysoko wykwalifikowaną siłę roboczą oraz niższe niż gdzie indziej jednostkowe koszty produkcji. Co więcej, “eksport broni nie jest na Węgrzech politycznie wrażliwy” – zauważa. “Podczas gdy przestrzegają one międzynarodowych przepisów dotyczących transferu broni, nie ma politycznych ani wewnętrznych blokad społecznych, które mogłyby utrudnić ich eksport do regionów konfliktów”
Od 2016 roku międzynarodowe firmy wymieniają niedobory siły roboczej jako “najgorszą przeszkodę” w finansowaniu na Węgrzech, według US Trade Administration. To oczywiście wiąże się z kosztami. Węgry są już wśród krajów NATO, które wydają dwa procent PKB na obronę. Kilka miesięcy temu minister potwierdził, że węgierski rozwój wojskowy będzie kontynuowany mimo czekających nas trudności gospodarczych. Potwierdzeniem tego jest fakt, że od września 2022 roku pensje węgierskich żołnierzy zostaną podniesione o około 25 procent. Zwiększenie społecznego uznania dla wojska i podniesienie jego pensji to także kluczowe cele programu rozwoju sił zbrojnych Zrínyi 2026. Oczywiście osiągnięcie tych celów może odegrać kluczową rolę również w zwiększeniu liczby żołnierzy.
