Jakub Stepaniuk – Uniwersytet w Grazu
Jakub Stepaniuk jest młodym badaczem, naukowcem i działaczem społecznym. Po ukończeniu University College London latem 2021 r., gdzie studiował nauki społeczne Europy Wschodniej, uzyskał podwójny tytuł magistra w dziedzinie stosunków międzynarodowych, prawa i polityki Europy Południowo-Wschodniej w Grazu i Lublanie. Jakub obecnie oczekuje na obronę pracy magisterskiej na temat serbskiej polityki zagranicznej i integracji z UE. Do tej pory mieszkał, studiował lub pracował dla różnych organizacji pozarządowych w Polsce, Anglii, Serbii, Kazachstanie, Turcji, Austrii i Słowenii. Jakub jest wielkim entuzjastą języków obcych, kolarstwa długodystansowego, studiów nad tożsamością, europeizacją, nacjonalizmami, mniejszościami narodowymi, migracjami, geopolityką regionalną i prawami człowieka.
Niniejszy tekst jest częścią książki ““The Dragon at the Gates of Europe: Chinese Presence in the Balkans and Central-Eastern Europe” (więcej informacji tutaj) i został wybrany do publikacji w otwartym dostępie na stronie Blue Europe dla szerszego zasięgu. Cytat:
Stepaniuk, Jakub, Perception of Chinese presence in Polish and Serbian media, in: Andrea Bogoni and Brian F. G. Fabrègue, eds., The Dragon at the Gates of Europe: Chinese Presence in the Balkans and Central-Eastern Europe, Blue Europe, Dec 2023: pp. 511-542. ISBN: 979-8989739806.
- Wprowadzenie
Minęła już ponad dekada, odkąd Chiny oficjalnie ogłosiły swoje zainteresowanie rozwojem politycznym i gospodarczym Europy Środkowo-Wschodniej. W konsekwencji, rządy państw Europy Środkowo-Wschodniej zaczęły postrzegać Chiny jako coraz bardziej znaczącego partnera, który wpływa na ich własną politykę zagraniczną. Należy wspomnieć o dwóch kluczowych przejawach tych interesów. Pierwsza z nich, zwana Inicjatywą Pasa i Szlaku, została wprowadzona w 2013 r. i stanowi globalną strategię rozwoju infrastruktury, która ma połączyć Chiny z resztą świata (Szunomár, 2018). Druga, ogłoszona w 2012 r. w Budapeszcie i zainicjowana konferencją w Warszawie, zakłada ramy współpracy gospodarczej między Pekinem a 14 państwami Europy Środkowo-Wschodniej (Kaczmarski & Jakóbowski, 2015). Ze względu na liczbę państw objętych inicjatywą, przyjęła ona nazwę “stowarzyszenia 14+1”[1]. Z chińskiej perspektywy zarówno Inicjatywa Pasa i Szlaku, jak i 14+1 traktowane są jako mechanizmy ułatwiające wymianę handlową między Chinami a UE. Region Europy Środkowo-Wschodniej ma służyć Pekinowi jako “brama” do Unii Europejskiej, dlatego im bardziej rozwinięte będą ramy 14+1, tym łatwiej będzie Chinom handlować z UE. Z punktu widzenia Europy Środkowo-Wschodniej współpraca z Pekinem oznacza nowe możliwości inwestycyjne i rozwojowe, które mogą służyć jako dodatkowe źródło finansowania obok funduszy spójności UE i handlu z państwami członkowskimi UE.
Hojne inwestycje w infrastrukturę Europy Środkowo-Wschodniej, które mają przynieść korzyści wszystkim, rzeczywiście przedstawiają wyidealizowany obraz chińskich intencji. Z jednej strony Pekin stara się generować mechanizmy soft power towarzyszące różnym bezpośrednim inwestycjom zagranicznym (Inicjatywa Pasa i Szlaku) w celu promowania chińskiej kultury, a także poprawy własnego wizerunku na arenie międzynarodowej. Z drugiej strony, najbardziej eurosceptyczni aktorzy polityczni w Europie Środkowo-Wschodniej postrzegają Chiny jako przeciwwagę dla UE i/lub USA. Co ciekawe, niektóre elementy inicjatywy 14+1 pokrywają się z podstawami Inicjatywy Trójmorza, innej ramy współpracy regionalnej w Europie Środkowo-Wschodniej zainicjowanej przez Polskę i Chorwację w 2015 r. (Grgić, 2023). Chociaż UE wspiera różne formy współpracy regionalnej, które mają przyspieszyć ogólne procesy europeizacji, takie idee jak 14+1 czy Trójmorze, są postrzegane przez eurosceptycznych przywódców w Europie Środkowo-Wschodniej jako wyraz niezależności politycznej i oporu wobec Brukseli. Przykładowo, zgodnie z perspektywą polskiego rządu próbującego przejąć rolę regionalnego lidera w 14+1 i Trójmorzu, architektura decyzyjna UE jest w dużym stopniu zależna od Niemiec i Francji, co pozbawia inne państwa członkowskie suwerenności (Soroka i Stępniewski, 2019). Dlatego też pojawienie się takich projektów jak Trójmorze czy 14+1 będzie świadczyć o istnieniu alternatywnych głosów w Europie, które odrzucają liberalne wartości ideologiczne i model gospodarczy podporządkowany interesom Niemiec i Francji (Cadier, 2021). Podobnie obecność Chin na Bałkanach Zachodnich pokazuje, że integracja z UE i związane z nią warunki są nieskuteczne i prowadzą do próżni władzy. Malejąca wiarygodność UE z powodu niespełnionej obietnicy członkostwa sprawia, że chińskie, rosyjskie lub tureckie alternatywy stają się coraz bardziej atrakcyjne (Bieber & Tzifakis, 2019). Współczesna globalna równowaga sił rzeczywiście ma różne interpretacje, ale jeden z najpopularniejszych poglądów zakłada równowagę opartą na niestabilnej jednobiegunowości ze słabnącą rolą USA lub Zachodu jako całości. Zgodnie z realistyczną konceptualizacją, obecna jednobiegunowa równowaga sił stopniowo przekształca się w wielobiegunową, z Chinami jako kandydatem do odgrywania jednej z najważniejszych ról w nowym porządku światowym (Sahakyan, 2023). Dlatego też wszystko, co mogłoby podważyć wewnętrzną spójność i rozszerzenie UE, wpisuje się w realizację chińskich interesów narodowych.
Niemniej jednak realistyczna interpretacja Inicjatywy Pasa i Szlaku i 14+1 zakładająca, że Chiny przeciwdziałają UE w Europie Środkowo-Wschodniej, jest poważnym uproszczeniem i ignorancją lokalnego kontekstu politycznego. W istocie należy postawić pytanie, w jakim stopniu chińska obecność w Europie Środkowo-Wschodniej służy jako rzeczywiste zagrożenie, a w jakim stopniu zagrożenie to jest jedynie celowo kreowane i rozdmuchiwane. Aby odpowiedzieć na to pytanie, poniższe badanie będzie oparte na analizie porównawczej obejmującej Polskę i Serbię jako studia przypadków. Wybór Polski i Serbii do tej pracy jest dość prosty, ale wiąże się ze znacznym potencjałem dla badania porównawczego, ponieważ Polska jest największym krajem w Europie Środkowo-Wschodniej, jednocześnie próbującym podważyć hierarchię podziału władzy i normatywny charakter UE, Serbia jest największym krajem na Bałkanach Zachodnich, znajdującym się na najbardziej zaawansowanym etapie integracji i negocjacji z UE spośród wszystkich krajów kandydujących. Chociaż Belgrad zadeklarował przystąpienie do UE w ramach swojej strategii narodowej (Ponomareva, 2020), obecna doktryna serbskiej polityki zagranicznej zakłada utrzymanie wzajemnie zrównoważonych partnerstw z innymi mocarstwami, w tym z Rosją i Chinami, które są gwaranek serbskiego bezpieczeństwa narodowego (Kapetanovic, 2020). Jest to zgodne z neotitowską koncepcją polityki zagranicznej maksymalizującej liczbę przyjaznych stosunków z innymi państwami i zapobiegającej nadmiernemu uzależnieniu od jednego ze światowych mocarstw (Reid, 2021). Jest to dość ważne również w kontekście nieuznawania przez Chiny niepodległości Kosowa, co stanowi przeciwwagę dla większości państw zachodnich, które uznają Kosowo za niepodległe państwo. W tym sensie przypadki Polski i Serbii są dość podobne, ponieważ oba z nich instrumentalizują Pekin w celu podważenia lub zrównoważenia wpływów UE. Podczas gdy Polska potrzebowałaby Chin, aby wzmocnić wrażenie niezależności od Brukseli za pomocą 14 1 i Inicjatywy Pasa i Szlaku, Serbia mogłaby wykorzystać chińskie wpływy, aby zapobiec powszechnemu uznaniu niepodległości Kosowa i przyciągnąć uwagę UE w celu uzyskania dodatkowych funduszy rozwojowych lub przyspieszenia procesu integracji ze wspólnotą.
- Stan wiedzy
Jaki jest rzeczywisty wpływ gospodarczy Chin w Polsce i Serbii? Według Narodowego Banku Serbii w latach 2010-2021 Chiny zrealizowały 5,7% bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Serbii, podczas gdy UE odpowiadała za 63,6% (Gočanin & Ćosić, 2022). Według danych zawartych w publikacjach Narodowego Banku Polskiego, chińskie BIZ (bezpośrednie inwestycje zagraniczne) stanowiły mniej niż 1% wszystkich BIZ w Polsce w 2021 r., podczas gdy państwa członkowskie UE odpowiadały za prawie 85% (NBP, 2021). Chociaż metodologia wartości BIZ w Polsce jest dość złożona, a inne statystyki dostarczają różnych informacji ze względu na kwestie związane z rejestracją podmiotów gospodarczych, udział chińskich BIZ w Polsce według innych źródeł i tak nie przekracza 5% (Rajca, 2022). Co więcej, całkowity serbski import stanowi 12% z Chin i 57% z UE, podczas gdy udział eksportu obejmuje 16% do Chin i 64% do UE (Gočanin & Ćosić, 2022). W przypadku Polski Chiny odpowiadają za 13% importu i tylko 1,17% eksportu, podczas gdy Niemcy, będące największym partnerem handlowym Polski, pokrywają 23,8% polskiego importu i 27,7% polskiego eksportu (OEC, 2021).
Zgodnie z powyższymi statystykami Chiny są drugorzędnym partnerem gospodarczym zarówno dla Polski, jak i Serbii, w przeciwieństwie do UE, która odgrywa główną rolę zarówno w handlu, jak i bezpośrednich inwestycjach zagranicznych. Ważne jest jednak to, jak Chiny są postrzegane w obu krajach. Badanie opinii publicznej przeprowadzone przez Demostat w 2022 r. na temat preferencji polityki zagranicznej wśród obywateli Serbii (Demostat, 2022) wskazuje, że 34% Serbów postrzega Chiny jako największego inwestora w Serbii, podczas gdy tylko 36% osób wskazało, że UE inwestuje najwięcej. W związku z tym 24% respondentów zadeklarowało, że Chiny są najważniejszym partnerem politycznym Serbii, podczas gdy UE została wskazana przez 30% osób. Zagregowane statystyki dotyczące zarówno Chin, jak i Rosji znacznie zawyżają polityczną i gospodarczą rolę Pekinu i Moskwy w Serbii, nie doceniając roli Brukseli. Poglądy są zgoła odmienne jeśli chodzi o Polskę. Według badania CEIAS przeprowadzonego w 2020 r. (Turcsányi i in., 2020), 41% Polaków postrzega Chiny negatywnie, a tylko 31% pozytywnie. Należy również wziąć pod uwagę fakt, że 34% Polaków pogorszyło swoją opinię o Chinach w ciągu ostatnich trzech lat. Niemniej jednak 84% Polaków uważa Chiny za silne militarnie (63% postrzega UE jako silną militarnie), 84% uważa Chiny za silne gospodarczo (77% o UE), podczas gdy 70% uważa chińską kulturę za atrakcyjną (73% uważa kulturę UE za atrakcyjną). Podsumowując, badania opinii publicznej w Serbii i Polsce dotyczące polityki zagranicznej i postrzegania Chin sugerują następujące hipotezy:
- Dyskurs medialny w Serbii promuje pozytywny wizerunek chińskiej obecności w Serbii, który wyolbrzymia polityczną i gospodarczą rolę Pekinu;
- Liczba Polaków postrzegających Chiny pozytywnie i chińską kulturę jako atrakcyjną wskazuje na istnienie pozytywnych dyskursów medialnych na temat chińskiej obecności w Polsce, ale trend ten ostatnio spada z powodu implikacji COVID i wojny na Ukrainie.
- Przegląd literatury
Podobieństwa i różnice w hipotetycznych dyskursach medialnych na temat Chin w Polsce i Serbii wskazują na interesującą lukę badawczą. Istotnie, istnieje szereg publikacji dotyczących postrzegania Chin w Europie Środkowo-Wschodniej, które nawiązują do koncepcji dychotomicznego postrzegania Chin w Stanach Zjednoczonych (Pan, 2012). Według niego Chiny są przedstawiane w różnych dyskursach medialnych jako szansa i źródło korzyści lub zagrożenie dla bezpieczeństwa. Dychotomiczne postrzeganie chińskiej obecności w Europie Środkowo-Wschodniej było dalej rozwijane przez różnych regionalnych badaczy zajmujących się analizą dyskursywną w Polsce, Czechach, na Słowacji, Węgrzech czy w Serbii.
Niemniej jednak, metodologiczne skupienie się na dyskursach medialnych i jakościowym obrazie Chin w mediach w Europie Środkowo-Wschodniej jest dość ograniczone. Turcsanyi w swoim badaniu dotyczącym postrzegania Chin w Europie Środkowo-Wschodniej, pomimo wzmianki o roli mediów, koncentruje się głównie na opiniach regionalnych ekspertów na temat Chin (Turcsanyi, 2017). Z drugiej strony Grzywacz przeprowadził szczegółową analizę postrzegania Chin w czasopismach akademickich (Grzywacz, 2020). Inne prace, takie jak analiza dyskursów na temat kolei między Łodzią a Chengdu (Czerep, 2017) lub dychotomiczne spojrzenie na chińską obecność w Serbii (Pavlićević, 2018), rzeczywiście wykorzystują artykuły medialne jako materiał empiryczny, ale nie klasyfikują go do żadnych głębszych kategorii. Bardziej zaawansowaną analizę dyskursów medialnych na temat Chin w Europie Środkowo-Wschodniej przeprowadził Kavalski, który wykorzystuje ilościowy zasób różnych artykułów, aby argumentować, że media regionalne przechodzą od reprezentowania Chin do ich lokalizowania (Kavalski, 2021). Innymi słowy, zamiast reprodukować neokolonialne dyskursy umniejszające chińską podmiotowość, media w Europie Środkowo-Wschodniej coraz częściej wykorzystują Chiny jako przykład do przedstawiania i uzasadniania własnych decyzji oraz krajowych zachowań politycznych.. Kavalski wykorzystuje dane dotyczące artykułów zebranych w ramach projektów MapInfluenCE i ChinfluenCE koordynowanych przez Czeskie Stowarzyszenie Spraw Międzynarodowych (AMO).
Niektóre z analiz przeprowadzonych w ramach wyżej wymienionych projektów próbują zbadać środowisko medialne w kontekście postrzegania Chin i chińskiej obecności. Na przykład Bachulska przyczyniła się do powstania dwóch interesujących raportów. Pierwszy z nich porównuje wpływ Sputnika i China Radio International (CRI) w Polsce i stwierdza, że zasięg CRI w mediach społecznościowych ma poważne wady autentyczności, co oznacza, że bezpośrednia chińska dezinformacja w Polsce ma bardzo ograniczony potencjał (Bachulska, 2022). Drugi analizuje sposób, w jaki różne media w Polsce informują o Chinach w kontekście 5G i chińskich inwestycji, ale badanie ogranicza się do ilościowej dychotomicznej klasyfikacji artykułów na kategorie pozytywne, negatywne i neutralne (Bachulska, 2021). Inna analiza przeprowadzona przez CRTA pokazuje, w jaki sposób media w Serbii przedstawiają kwestie dotyczące polityki międzynarodowej i stwierdza, że Chiny mają najbardziej pozytywny wizerunek w serbskich mediach spośród wszystkich światowych mocarstw (CRTA, 2023).
Odkąd badania CRTA i AMO analizują różne aspekty przedstawiania Chin i chińskiej obecności w lokalnych mediach, wymiar środowiska medialnego jest dość ograniczony. Środowisko medialne i wolność prasy stanowią kolejny interesujący potencjał porównawczy dla Polski i Serbii, ponieważ oba kraje doświadczyły poważnego regresu wolności mediów w ostatnich latach (Cianetti, Dawson i Hanley, 2020). Jedną z konsekwencji ograniczonej wolności prasy jest rosnąca polaryzacja między pro- i antyrządowymi dyskursami medialnymi. W związku z tym w niniejszym artykule przeanalizowano, w jaki sposób Chiny i chińska obecność w Polsce i Serbii są przedstawiane w mediach prorządowych i antyrządowych, aby zobaczyć, w jakim stopniu polskie i serbskie rządy instrumentalizują Chiny w celu zniekształcenia dyskursu publicznego i realizacji programów polityki zagranicznej. W związku z tym analiza zostanie oparta na następującej hipotezie: Prorządowe media w Polsce i Serbii przedstawiają Chiny i chińską obecność w bardziej pozytywnym świetle niż media antyrządowe.
- Metodologia
Niniejsze badanie opiera się na analizie jakościowej starannie dobranych artykułów na temat Chin napisanych w latach 2015-2023. Artykuły zostały zebrane za pomocą słów kluczowych, które odnoszą się do chińskiej obecności w Polsce i Serbii, bezpośrednich inwestycji zagranicznych i inwestycji lub wzajemnych stosunków politycznych i gospodarczych. Przypadek Polski będzie reprezentowany przez liberalną i antyrządową Gazetę Wyborczą skontrastowaną z artykułami znalezionymi na prorządowym portalu wPolityce, który publikuje tygodnik Sieci. Gazeta Wyborcza jest najpopularniejszym antyrządowym dziennikiem w Polsce założonym w 1989 roku. Wraz z polaryzacją sceny medialnej w 2015 r. stała się jednym z najbardziej krytycznych głosów wobec działań rządu Prawa i Sprawiedliwości (Babovnikova, 2018). Z drugiej strony, wPolityce zostało początkowo założone w 2010 r. jako internetowy “portal konserwatywny”, który “szanuje religię i tradycje”. Jego zasięg znacznie się rozszerzył wraz ze zwycięstwem wyborczym Prawa i Sprawiedliwości w 2015 r. (Kujawiak, 2022). Serbski przypadek dotyczy artykułów znalezionych w antyrządowej gazecie Danas i prorządowej gazecie Politika. Podczas gdy Danas, który założony w 1997 r., jest kojarzony z jednym z niewielu niezależnych od rządu mediów w Serbii. Politika, pomimo długich tradycji sięgających 1904 r. i “nietabloidalnej” produkcji tekstów, obecnie bezkrytycznie powiela dyskursy promowane przez rząd (Kisić i Salamurović, 2023). Analiza obejmuje 13 artykułów analizowanych w Polityce, 18 w Gazecie Wyborczej, 17 w Danas i 11 w Polityce. Pro- i antyrządowe nastroje w Gazecie Wyborczej, wPolityce, Danas i Politice opierają się na istniejących obecnie badaniach nad dyskursami medialnymi w Polsce (Dzięciołowski, 2017) i Serbii (Milutinović, 2021).
- Postrzeganie Chin w polskich mediach
Podobieństwa dyskursywne
Analizę rozpoczniemy od trzech widocznych podobieństw dyskursów na temat chińskiej obecności w Polsce w Gazecie Wyborczej i wPolityce. Po pierwsze, można zauważyć pozytywny stosunek do Chin w różnych artykułach przed 2019 rokiem. Na przykład wizyta Xi Jinpinga w Polsce w 2016 r. jest opisywana w bardzo pozytywnym tonie. Kurtuazja dyplomatyczna prezentowana na łamach wPolityce wyraża się w otrzymaniu przez Xi Jinpinga piłki od polskiego prezydenta w prezencie ze względu na “zamiłowanie Xi do piłki nożnej” (wPolityce, 2016b). W tym samym czasie Gazeta Wyborcza wspomina o tym, że Xi cieszył się z koncertu polskiej muzyki klasycznej i projektu Zamku Królewskiego w Warszawie (Maciejasz, 2016). Dwa inne artykuły wPolityce krótko analizują korzyści, jakie Polska może odnieść z inwestycji w Inicjatywę Pasa i Szlaku (wPolityce, 2016c), podkreślając kluczowe geopolityczne położenie Polski dla Chin (wPolityce, 2017). Gazeta Wyborcza jest jeszcze bardziej pozytywnie nastawiona do chińskich BIZ i kwitnącej współpracy między Warszawą a Pekinem. Pojawiają się artykuły wyrażające życzenia i nadzieje na więcej chińskich inwestycji w Polsce (Mrożek, 2016), jeden tekst chwali współpracę między polskim portem w Gdańsku a chińskim w Qingdao, dodatkowo doceniając chińskie BIZ, które mogą doprowadzić do otwarcia nowych 1115 wakatów w Polsce (Karendys, 2016). Inny artykuł służy nie tylko docenieniu chińskich inwestycji w polskie sieci energetyczne, ale użyty język przypomina niemal darmową reklamę Pinggao jako “ogromnej i doświadczonej firmy” oraz Sinohydro, które z powodzeniem zrealizowało “największy projekt hydroenergetyczny na świecie” (Sudak, 2017). Ten sam artykuł pisze o nieudanej budowie autostrady w 2012 r. przez chiński COVEC jako o incydencie gwarantującym, że nigdy więcej się to nie powtórzy. W tekście argumentuje się, że audyty chińskich inwestycji w Polsce nie wskazują na poważne naruszenia standardów, a ogólna jakość chińskich produktów znacząco wzrosła w ostatnich latach.
Drugim podobieństwem jest zauważalny spadek pozytywnych dyskursów na temat Chin po 2021 r. zarówno wPolityce, jak i Gazecie Wyborczej. Niemniej jednak charakter negatywnych dyskursów na temat Chin jest nieco inny. Podczas gdy wPolityce koncentruje się na wyzwaniach związanych z bezpieczeństwem międzynarodowym i politycznym, które kojarzą Chiny z Rosją, Gazeta Wyborcza dostarcza więcej informacji na temat zagrożeń związanych z chińskimi inwestycjami w Polsce. W związku z tym wPolityce podejmuje prowokacyjne dyskursy na temat bezpośrednich zagrożeń, jak w przypadku artykułu analizującego “chiński atak” na polskiego premiera w związku z kwestią Tajwanu (wPolityce, 2023b) lub szerzenie przez Chiny prorosyjskiej propagandy na temat wojny w Ukrainie w celu podważenia polskiego bezpieczeństwa narodowego (wPolityce, 2023d). Gazeta Wyborcza jest bardziej wyrafinowana w portretowaniu Chin i wspomina o ryzyku związanym z chińskimi inwestycjami w Afryce, które mają być znakiem ostrzegawczym dla Polski (Czubkowska, 2020), aresztowaniu dyrektora Huawei w Polsce pod groźbą szpiegostwa (Pikuła, 2022) czy zakazie sprzedaży na polskim rynku chińskich urządzeń Nuctech, zakazanych na Litwie ze względów bezpieczeństwa (Szostak, 2021). Podsumowując, w porównaniu z bardzo pozytywnymi artykułami na temat chińskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) w Polsce w 2017 roku, obserwujemy istotną zmianę w dyskursie. Chiny, postrzegane wcześniej jako przyjazna „panda,” zaczynają być przedstawiane jako niebezpieczny „smok.” Coraz częściej pojawiają się również apele o większą świadomość konsumencką, wynikające z licznych dylematów związanych z bezpieczeństwem i kwestiami moralnymi dotyczącymi chińskich produktów i inwestycji (Pikuła, 2022). Zmiana ta potwierdza jedną z hipotez tego badania, wskazującą na powody, dla których w ostatnich latach tak wielu Polaków zmieniło swoją opinię o Chinach na bardziej negatywną.
Trzecie podobieństwo jest dość zaskakujące w kontekście spadku pozytywnych dyskursów na temat Chin od 2021 roku. Zarówno wPolityce (wPolityce, 2021), jak i w Gazecie Wyborczej (Stefanicki, 2021) można znaleźć wzmianki o pozytywnych aspektach współpracy gospodarczej z Chinami w zakresie zakupu chińskich szczepionek przeciwko COVID-19. Można to wytłumaczyć argumentem, że pomimo coraz bardziej konfrontacyjnego środowiska politycznego i chińskich BIZ ujawniających zagrożenia dla bezpieczeństwa, walka z COVID jest wyjątkową sytuacją, która pozwala na wyjątki w polityce zagranicznej, w tym współpracę z Pekinem. Niemniej jednak sprawa szczepionek pojawiła się przed rosyjską inwazją na Ukrainę w 2022 r., Innymi słowy, obecny ewentualny zakup szczepionek z Chin byłby prawdopodobnie bardziej kontrowersyjny niż w 2021 r.
Różnice dyskursywne
W poniższej sekcji przeanalizujemy trzy główne różnice w dyskursie na temat Chin między wPolityce a Gazetą Wyborczą. Po pierwsze, przeanalizujemy, jak język dotyczący handlu różni się między tymi dwoma mediami. Artykuły znalezione w wPolityce przedstawiają handel wyłącznie z polskiej perspektywy i dotyczą polskiego eksportu do Chin. Niektóre z nich są bardzo optymistyczne, argumentując, że polskie jabłka, drób czy wieprzowina mogą “podbić chińskie rynki” (wPolityce, 2016a). W artykule na temat szczytu 14+1 (wówczas 16+1) w Dubrowniku w 2019 r. wspomniano o chińskich inwestycjach w Polsce, przeznaczając większość miejsca na temat eksportu polskich kosmetyków i produktów mięsnych do Chin (wPolityce, 2019). Gazeta Wyborcza postrzega handel między Polską a Chinami jako coś bardziej dwustronnego. Rzeczywiście, pojawiają się teksty wspominające o tym, że polski eksport żywności, wyrobów z miedzi czy deski barlineckiej jest doceniany przez chińskich klientów (Maciejasz, 2020). Większość artykułów koncentruje się jednak na dwustronnej współpracy gospodarczej, czego wyrazem są targi zorganizowane dla inwestorów w Ptak Warsaw Expo w celu połączenia polskich i chińskich przedsiębiorców (Omran, 2018) lub decyzja Chin o zainwestowanie w polski przemysł skórzany (Gazeta Wyborcza, 2021).
Po drugie, zarówno w wPolityce, jak i w Gazecie Wyborczej Chiny są przedstawiane jako narzędzie do krytykowania innych, jednak cele tej krytyki znacząco się różnią. wPolityce w swoich artykułach, zwłaszcza tych publikowanych po 2022 roku, wykorzystuje temat Chin głównie do krytykowania polityki Unii Europejskiej i Niemiec. Przykładowo, jeden z tekstów spekuluje, że członkostwo Polski w UE jest motywowane chęcią Niemiec i Francji do prowadzenia handlu z Pekinem, całkowicie ignorując interesy i bezpieczeństwo pozostałych państw członkowskich UE (wPolityce, 2023a). W innym artykule pojawia się krytyka “szokującego pomysłu” Ursuli von der Leyen na współpracę z Chinami w odbudowie powojennej Ukrainy (wPolityce, 2023c). Z kolei inny tekst opisuje w ostrych słowach “agresywne przejmowanie polskich portów” przez Niemców i Chińczyków (wPolityce, 2022b). Gazeta Wyborcza, z kolei, wykorzystuje temat chińskich inwestycji jako narzędzie do krytykowania rządu za niekompetencję i brak skutecznych działań mających na celu przyciągnięcie współpracy z Pekinem. W jednym z artykułów wspomina się o portach w Estonii, na Ukrainie i w Słowenii, które mogą stać się poważną konkurencją dla Polski, jeśli polski rząd nie podejmie odpowiednich działań, by przyciągnąć chińskich inwestorów (Kublik, 2015). Inny tekst krytykuje rząd za brak zdolności do stworzenia korzystnych warunków dla chińskich inwestycji, co spowodowało, że pociągi z chińskiej inicjatywy BRI miałyby trafić na Węgry (Bryła, 2018). Gazeta również wytyka rządowi unikanie odpowiedzi na pytania o to, czy prowadzone są jakiekolwiek negocjacje z Pekinem (Bryła, 2017).
Kolejny artykuł ironizuje na temat potencjału gospodarczego Polski, wskazując, że mleko, mięso i jabłka to zbyt mało, by Polska mogła stać się poważnym partnerem dla Chin (Cieśla, 2019). W tym samym tekście pojawiają się odniesienia do Antoniego Macierewicza i Marka Suskiego – postaci kojarzonych z nepotyzmem i niekompetencją, które, według autora, odpowiadają za negocjacje z chińskimi inwestorami.
Najnowszy artykuł porusza temat ryzykownej inwestycji w port w Świnoujściu, finansowanej przez międzynarodowe przedsiębiorstwo z Kataru (Kraśnicki, 2023). Fakt, że za inwestycją stoją Chiny, autor uznaje za dodatkowe źródło potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa. Jest to, zdaniem autora, kolejny dowód na brak kompetencji polskiego rządu oraz brak przemyślanej strategii w radzeniu sobie z chińską obecnością w Polsce.
Trzecia różnica jest dość logiczna. Ponieważ Gazeta Wyborcza nie chwali rządu za nic w kwestii współpracy z Chinami, wPolityce próbuje stworzyć wrażenie, że Polska jest ważnym graczem w polityce międzynarodowej, negocjując z jednym ze światowych mocarstw. Artykuły są jednak pozbawione wielu szczegółów i skupiają się wyłącznie na wrażeniu, że rząd jest strategicznie ważny ze względu na sam akt rozmów z Pekinem. W związku z tym pojawia się artykuł o rozmowach Andrzeja Dudy z Xi Jinpingiem na temat bezpieczeństwa międzynarodowego, ale nie ma absolutnie żadnych szczegółów dotyczących treści tych rozmów (wPolityce, 2022a). W podobnym duchu największy w historii transport lotniczy sprzętu medycznego miałby zostać dostarczony z Chin do Polski. Ktoś, kto przeczyta artykuł, nie będzie znał szczegółów, co dokładnie zostało przetransportowane, bo liczy się skala spektakularnego transportu bijącego światowe rekordy w historii lotnictwa i udział w nim Polski (wPolityce, 2020).
Wnioski
W odniesieniu do hipotez przedstawionych w artykule, polski przypadek analizy dyskursu pokazuje, że COVID, rosnące napięcia między USA i Chinami, a zwłaszcza wybuch wojny na Ukrainie pokazują, że ton artykułów na temat chińskiej obecności drastycznie zmienił się w 2021 r. z pozytywnego na negatywny. Potwierdza to hipotezę, dlaczego tak wielu Polaków zmieniło zdanie na temat Chin w ostatnich latach. Co więcej, wPolityce nie publikuje więcej prochińskich artykułów niż Gazeta Wyborcza. Wręcz przeciwnie, artykuły Gazety Wyborczej sprzed 2019 r. na temat chińskich BIZ w Polsce były bardziej przychylne w kontekście współpracy z Pekinem niż wPolityce. Gazeta Wyborcza krytykowała również rząd za niekompetencję i niewystarczające działania w celu stworzenia dobrych warunków dla chińskich inwestycji, które w konsekwencji są podejmowane przez inne sąsiednie kraje. Krytyka Chin w Gazecie Wyborczej po 2021 r. była również bardziej wyrafinowana i mniej konfrontacyjna niż wPolityce. wPolityce zamiast tego przyjęło znacznie bardziej polską perspektywę i skupiło się bardziej na polskim eksporcie do Chin niż na chińskich inwestycjach w Polsce i zwracało uwagę na związki Chiny z Rosją po wybuchu wojny w Ukrainie. Powyższe ustalenia odrzucają zatem hipotezę o prorządowych mediach przyczyniających się do prochińskich dyskursów.
- Postrzeganie Chin w serbskich mediach
Poniższa sekcja ma na celu porównanie i zestawienie dyskursów na temat chińskiej obecności w Serbii w dwóch mediach (Politika i Danas). Co ciekawe, w przeciwieństwie do Polski, nie ma większych zmian w dyskursach, jeśli chodzi o ramy czasowe między 2015 a 2023 rokiem. Zarówno Politika, jak i Danas informują o chińskich bezpośrednich inwestycjach zagranicznych w Serbii i współpracy handlowej między Belgradem a Pekinem w neutralnym lub pozytywnym świetle. Liczne artykuły opierają się na nadziei na przyszłe inwestycje i wdzięczności za kwitnące stosunki w sensie politycznym i gospodarczym. W związku z tym w Danas możemy znaleźć wzmianki o perspektywach nowych miejsc pracy w Serbii dzięki chińskim inwestycjom (Korkodelović, 2016), rozwoju serbskiego rolnictwa i eksporcie śliwek do Chin (Danas, 2017a) czy rosnącej wymianie gospodarczej wspieranej przez rozwiązania bezwizowe, więcej bezpośrednich lotów i nadzieję na zawarcie umowy o wolnym handlu w najbliższej przyszłości (Danas, 2023b). Danas powiela również różne oświadczenia rządu bez żadnego komentarza lub uwagi i donosi, na przykład, o tym, że Tomislav Nikolić został honorowym obywatelem Pekinu (Danas, 2017b) lub o wspólnych interesach polityki zagranicznej i kwestiach bezpieczeństwa łączących kwestię Kosowa z Tajwanem (Danas, 2023a). W tym kontekście dyskursy na temat Chin prezentowane przez Politikę w zakresie narracji o “nadziei”, suchych statystyk dotyczących rosnących chińskich inwestycji i handlu oraz wypowiedzi przedstawicieli rządu nie różnią się znacząco. Politika, używając tego samego języka, opisuje nowe inwestycje łączące Chiny i Bałkany, podkreślając kluczową rolę geopolityczną Serbii (Politika, 2016) lub przedstawiając je jako zapowiedź “chińskiego cudu”, który stopniowo ożywia serbską gospodarkę (Politika, 2019).
Niemniej jednak istnieją dwie zasadnicze różnice w dyskursach, gdy porównuje się wszystkie wybrane artykuły. Po pierwsze, podczas gdy Danas reprezentuje bardzo neutralny sposób przekazywania informacji, unikając komentarzy i krytyki, Politika często dodaje dwa lub trzy akapity mające “uzasadnić” powody serbsko-chińskiego zbliżenia z ostrą krytyką Zachodu. Można więc znaleźć teksty krytykujące Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) jako coś, co podporządkowałoby Serbię Zachodowi i wymagało od niej dostosowania się do wysoce niekorzystnych żądań, podczas gdy współpraca z Chinami jest dobrowolna i nie pociąga za sobą żadnych upokarzających zobowiązań (Bilbija, 2016). Co więcej, chińska globalizacja jest oceniana jako inkluzywna, podczas gdy globalizacja zachodnia pozostaje ekskluzywna (Kavaja, 2018). W tym samym tekście krytykuje się również Niemcy za upolitycznienie inicjatywy 14+1, próbując pozbawić kraje Europy Środkowo-Wschodniej decyzyjności o własnych gospodarkach. Istnieją również artykuły argumentujące, że Chiny inwestują również w Europie Zachodniej, ponieważ UE chciałaby skorzystać z chińskich inwestycji (Avakumović, 2022). W ten sam sposób Serbia powinna mieć również prawo do handlu z Chinami i przyciągania chińskich BIZ, argumentując, że Serbia jest suwerennym krajem i ma do tego prawo (Politika, 2022).
Druga istotna różnica w dyskursach dotyczy postrzegania konsekwencji chińskich inwestycji w Serbii. Pomimo licznych neutralnych artykułów znalezionych w Danas na temat chińskich BIZ, niektóre z nich mają bardziej krytyczne stanowisko. Na przykład jeden z tekstów mówi o kwestiach dotyczących przejrzystości chińskich BIZ i przepływu kapitału do Serbii, które mogą przyczynić się do wzrostu korupcji (Danas, 2022). Artykuł donosi o ruchu społecznym protestującym przeciwko fabryce opon zakupionej przez Chiny w Zrenjaninie, wskazując na obawy dotyczące przejrzystości przepływów finansowych, a także ryzyka zanieczyszczenia środowiska. Tekst prowadzi do porównawczego wniosku o negatywnych konsekwencjach chińskich inwestycji w Afryce. Inny artykuł jest jeszcze bardziej krytyczny i szczegółowo opisuje chińskie “brudne” inwestycje w serbską produkcję energii i rozwój elektrowni zasilanych paliwami kopalnymi, obawy o szkody dla środowiska i zanieczyszczenie w Majdanpek, gdzie kopalnia miedzi została kupiona przez chińską firmę lub Smederevo i jego huta stali również kupiona przez Chiny (Danas, 2021). Inne, mniej krytyczne teksty piszą o tym, że Chiny odmawiają anulowania lub opóźnienia spłaty pożyczek zaciągniętych przez serbski rząd (Danas, 2023c). Co więcej, spekuluje się, że Serbia może w przyszłości zaciągnąć jeszcze więcej pożyczek od chińskich banków na pokrycie kosztów opieki społecznej i inwestycji, narażając serbską gospodarkę na ryzyko poważnego zadłużenia. W konsekwencji Belgrad może podążać za scenariuszem podobnym do scenariusza Czarnogóry, której rząd zaciągnął w 2014 r. pożyczkę na budowę autostrady, stanowiącą 25% PKB państwa (Kovačević, 2021).
Co ciekawe, Politika nie publikuje prawie żadnych artykułów na temat ryzyka związanego z chińskimi inwestycjami w Serbii. Niemniej jednak istnieją dwa teksty, które zasługują na szczególną uwagę. Jeden z artykułów wspomina o inicjatywie Parlamentu Europejskiego dotyczącej ścisłego monitorowania chińskich inwestycji w Serbii ze względu na zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa (Avakumović, 2021). Jeden z profesorów zapytany o opinię na temat potencjalnego ruchu Parlamentu Europejskiego twierdzi, że UE jest po prostu zazdrosna o chińskie inwestycje w Serbii. Co więcej, twierdzi on, że UE powinna najpierw przeprosić za wszystkie szkody wyrządzone środowisku i zanieczyszczenia spowodowane podczas bombardowania Serbii przez NATO w 1999 r., a dopiero potem miałaby moralne prawo do krytykowania Serbii za jej środowisko lub politykę zagraniczną. Drugi artykuł rzeczywiście przyznaje, że kopalnie węgla w Bor przyczyniają się do zanieczyszczenia powietrza, a skala zanieczyszczenia osiąga tak wysoki poziom, że chińskie kierownictwo kopalni postanowiło tymczasowo zawiesić funkcjonowanie kopalni (Politika, 2020). Niemniej jednak artykuł twierdzi, że zanieczyszczenie powietrza występowało w Borze, zanim chińska firma kupiła kopalnię. Co więcej, Chiny są stroną, która dba o środowisko w Serbii właśnie dlatego, że zdecydowały się zawiesić pracę kopalni. Krótko mówiąc, w przeciwieństwie do Danasa, nie ma ani jednego słowa, które wyrażałoby sceptycyzm lub krytykę wobec chińskich inwestycji w przemysł ciężki i produkcję energii w Serbii.
Wnioski
W odniesieniu do hipotez przedstawionych wcześniej w tekście, przypadek Serbii pokazuje, że neutralne i pozytywne dyskursy na temat Chin i chińskiej obecności w Serbii dominują zarówno w Danas, jak i Politika, co może wyjaśniać, dlaczego tak wielu Serbów postrzega Chiny w kategoriach ważnego partnera politycznego i inwestora. Niezależnie od wydarzeń politycznych, nie ma wskaźników wskazujących na jakąkolwiek zmianę dyskursów na osi czasu między 2015 a 2023 rokiem. To powiedziawszy, serbskie postrzeganie Chin jest odporne na rosnące napięcia między Zachodem a Pekinem czy chińskie stanowisko wobec wojny na Ukrainie. Ogólna liczba pozytywnych wypowiedzi jest znacznie wyższa niż w polskich mediach, co potwierdza hipotezę, że serbskie narracje są bardziej prochińskie niż polskie.
Pomimo tego, że Danas pisze o Chinach w pozytywnym lub neutralnym tonie, istnieje kilka artykułów, które krytycznie oceniają chińskie inwestycje i współpracę gospodarczą. Politika koncentruje się na krytyce Zachodu za to, że nie pozwala Serbii na prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej wobec Pekinu, argumentując, że współpraca serbsko-chińska jest bardziej korzystna niż serbsko-zachodnia, ponieważ nie pociąga za sobą żadnych niekorzystnych zobowiązań. Co więcej, sposób, w jaki zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa związane z chińskimi inwestycjami są ignorowane i negowane przez Politikę, służy jako wyraźny dowód na to, że prorządowe media są bardziej prochińskie niż antyrządowe. Potwierdza to również jedną z hipotez niniejszego artykułu, która została odrzucona w polskim przypadku.
- Wnioski
Niniejszy artykuł koncentrował się na postrzeganiu chińskiej obecności w Polsce i Serbii w mediach pro- i antyrządowych. Odnosząc się do danych ilościowych opartych na badaniach opinii publicznej na temat Chin jako aktora międzynarodowego, a także analizach strategii polityki zagranicznej rządów Polski i Serbii, w niniejszym tekście postawiono trzy różne hipotezy. Po pierwsze, można potwierdzić, że skala pozytywnych dyskursów w serbskich mediach na temat Chin jest zdecydowanie wyższa niż w polskich. Po drugie, zmiany w stosunkach międzynarodowych i rosnące napięcia między Chinami a Zachodem, zwłaszcza po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, pokazują znaczącą zmianę dyskursów na temat Chin w polskich mediach. Po trzecie, tylko przypadek Serbii potwierdził, że rząd może instrumentalizować Chiny do konstruowania pozytywnych dyskursów w celu realizacji własnej agendy polityki zagranicznej poprzez równoważenie Pekinu przeciwko UE. Z drugiej strony, Chiny nie są wykorzystywane w Polsce jako przeciwwaga dla Brukseli. Niniejsze badanie stanowi istotny wkład w jakościową ocenę dyskursywnej analizy chińskiej obecności w Europie Środkowo-Wschodniej. Aby rozszerzyć zakres badań, nowy projekt może obejmować inne kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej, a także analizować więcej mediów, aby rozróżnienie pro- i antyrządowe było bardziej kompleksowe.
Bibliografia
Avakumović, M. (2021, January 26). Evroposlanici zabrinuti zbog kineskih investicija. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/471643/Evroposlanici-zabrinuti-zbog-kineskih-investicija
Avakumović, M. (2022, October 22). Kina pretekla Evropsku uniju po ulaganjima u Srbiji. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/521941/Kina-pretekla-Evropsku-uniju-po-ulaganjima-u-Srbiji
Babovnikova, M. (2018). The Construction of National Identity in Poland’s Newspapers: Content Analysis of Nasz Dziennik, Gazeta Wyborcza, and Rzeczpospolita.
Bachulska, A. (2021). Careful or Careless? Debating Chinese Investment and 5G Technology in Central Europe. Prague: Association for International Affairs. Retrieved from Association for International Affairs website: https://mapinfluence.eu/en/paper-careful-or-careless/
Bachulska, A. (2022). How Moscow and Beijing Weave Tales for Warsaw: The Cases of Sputnik and China Radio International. Prague: Association for International Affairs. Retrieved from Association for International Affairs website: https://mapinfluence.eu/en/how-moscow-and-beijing-weave-tales-for-warsaw-the-cases-of-sputnik-and-china-radio-international/
Bieber, F., & Tzifakis, N. (2019). The Western Balkans as a geopolitical chessboard? Myths, realities and policy options. Myths, Realities and Policy Options (June 1, 2019). BiEPAG Policy Brief June.
Bilbija, B. (2016, May 29). Nadam se da će Srbija biti centar kineskih investicija. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/356058/Nadam-se-da-ce-Srbija-biti-centar-kineskih-investicija
Bryła, E. (2017, September 15). Chiny chcą mieć wielkie centrum logistyczne w Europie. Powstanie w Polsce czy przegramy z sąsiadami? Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,22273767,na-koncu-nowego-jedwabnego-szlaku-chiny-beda-potrzebowac-wielkiego.html?_gl=1*qn1fhy*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.31542009.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Bryła, E. (2018, January 23). Chiny uruchomiły linię kolejową do Budapesztu. ‘Nie chcieliśmy ich w Polsce, to stawiają na Węgry’. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,22931920,chiny-uruchomily-linie-kolejowa-do-budapesztu-nie-chcielismy.html?_gl=1*16bsul4*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.197665512.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Cadier, D. (2021). Populist politics of representation and foreign policy: Evidence from Poland. Comparative European Politics, 19(6), 703–721.
Cianetti, L., Dawson, J., & Hanley, S. (2020). Rethinking “democratic backsliding” in Central and Eastern Europe–looking beyond Hungary and Poland. In Rethinking’Democratic Backsliding’in Central and Eastern Europe (pp. 1–14). Routledge.
Cieśla, W. (2019, September 21). Macierewicz zablokował węzeł kolejowy, doradcy Dudy pilnują kluczowych miejsc. Dlaczego PiS stawia się Chińczykom? Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,25207893,macierewicz-zablokowal-wezel-kolejowy-doradcy-dudy-pilnuja.html
CRTA. (2023). CRTA monitoring medija: Priča protiv zapadne strane – monitoring stranog uticaja, jul 2022 – jun 2023. CRTA. Retrieved from CRTA website: https://crta.rs/crta-monitoring-medija-prica-protiv-zapadne-strane-monitoring-stranog-uticaja-jul-2022-jun-2023/
Czerep, J. (2017). Influence of the Łódź-Chengdu Railway on the Perception of 16+ 1 in Poland. China–CEE Institute Working Paper, (5).
Czubkowska, S. (2020, May 23). Jak Chiny chcą przejąć Europę Środkową? Spójrzmy na Afrykę, to tam teraz eksperymentują. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.pl/Jutronauci/7,165057,25965124,afryka-na-podsluchu.html
Danas. (2017a, January 17). Nedimović: Kineske investicije u poljoprivredu. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/ekonomija/nedimovic-kineske-investicije-u-poljoprivredu/
Danas. (2017b, March 28). Nikolić će biti počasni građanin Pekinga. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/politika/nikolic-ce-biti-pocasni-gradjanin-pekinga/
Danas. (2021, March 26). Srbija u opasnosti da zaostane u energetskoj tranziciji, kineska ulaganja omogućavaju izgradnju novih termoelektrana. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/ekonomija/srbija-u-opasnosti-da-zaostane-u-energetskoj-tranziciji-kineska-ulaganja-omogucavaju-izgradnju-novih-termoelektrana/
Danas. (2022, March 5). Građanski preokret: Kineski kapital je predatorski, Srbija mu se mora suprotstaviti. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/drustvo/gradjanski-preokret-kineski-kapital-je-predatorski-srbija-mu-se-mora-suprotstaviti/
Danas. (2023a, June 6). Kina gleda na Tajvan, kao što Beograd gleda na Kosovo: Grčki Ekatemerini o kineskom uticaju na Balkanu. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/svet/kina-gleda-na-tajvan-kao-sto-beograd-gleda-na-kosovo-grcki-ekatemerini-o-kineskom-uticaju-na-balkanu/
Danas. (2023b, June 15). Srpske i kineske kompanije potpisale ugovore u vrednosti od pola milijarde dolara. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/ekonomija/srpske-i-kineske-kompanije-potpisale-ugovore-u-vrednosti-od-pola-milijarde-dolara/
Danas. (2023c, June 27). Srbija tražila reprogram kineskog duga, Kinezi odbili? Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/ekonomija/srbija-trazila-reprogram-kineskog-duga-kinezi-odbili/
Demostat. (2022). Spoljno-političke orijentacije građana Srbije. Retrieved from https://demostat.rs/sr/vesti/istrazivanja/spoljno-politicke-orijentacije-gradana-srbije/1512
Dzięciołowski, K. (2017). Is There a Chance for Non-Partisan Media in Poland? Reuters Institute Fellowship Paper, 20.
Gazeta Wyborcza. (2021, January 12). Hodowca norek z Radomia negocjuje z ambasadorem Chin utworzenie globalnej aukcji skór. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://radom.wyborcza.pl/radom/7,48201,26677993,hodowca-norek-z-radomia-negocjowal-z-ambasadorem-chin-powstanie.html?_gl=1*zvwhg3*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.76492242.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Gočanin, S., & Ćosić, G. (2022, November 11). Srbija između mitova i realnosti. Slobodna Evropa. Retrieved from https://www.slobodnaevropa.org/a/ulaganja-srbija-rusija-eu/32124125.html
Grgić, G. (2023). The changing dynamics of regionalism in Central and Eastern Europe: The case of the Three Seas Initiative. Geopolitics, 28(1), 216–238.
Grzywacz, A. (2020). Closer to a threat than an opportunity: Polish perception of China’s rise and international engagement. Asia Europe Journal, 18(1), 177–194.
Kaczmarski, M., & Jakóbowski, J. (2015). China on Central-Eastern Europe:‘16+ 1’as seen from Beijing. OSW Commentary, 166.
Kapetanovic, A. (2020). The principle of four pillars in Serbia’s foreign policy. Analyzing Serbia’s balancing act-to what extent is it feasible? University of Macedonia.
Karendys, E. (2016, September 19). Chiński kapitał płynie do Polski, ‘jest nowy impuls’. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,20711319,chinski-kapital-plynie-do-polski-jest-nowy-impuls.html?_gl=1*z3gbn4*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.231157720.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Kavaja, J. (2018, October 27). Evropskoj uniji ne smeta kada Kina investira u „stare” članice. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/414359/Evropskoj-uniji-ne-smeta-kada-Kina-investira-u-stare-clanice
Kavalski, E. (2021). The end of China’s romance with Central and Eastern Europe. Global Media and China, 6(1), 77–99.
Kisić, J. J., & Salamurović, A. (2023). Migration Discourse in Serbian Media–Analysis of National Dailies Politika, Danas and Vecernje novosti. In The Representation of REFUGEES and MIGRANTS in European National Media Discourses from 2015 to 2017: A Contrastive Approach (Corpus Linguistics) (pp. 251–280). Springer.
Korkodelović, B. (2016, June 20). Veliki projekti čekaju kineske investicije. Danas. Retrieved from https://www.danas.rs/vesti/ekonomija/veliki-projekti-cekaju-kineske-investicije/
Kovačević, M. (2021). Vulnerabilities to Chinese influence in Montenegro. Center for International Private Enterprise, January.
Kraśnicki, A. (2023, July 11). Co może kryć się za umową w sprawie terminalu kontenerowego w Świnoujściu? Kampania wyborcza, chiński trop i problem z koleją. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://szczecin.wyborcza.pl/szczecin/7,34939,29958930,co-moze-kryc-sie-za-umowa-w-sprawie-terminalu-kontenerowgo-w.html?_gl=1*1989ssd*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.42339426.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Kublik, A. (2015, November 24). Chiński pas oplata Europę. Co udało się Dudzie załatwić dla Polski? Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,19241126,chinski-pas-oplata-europe-co-udalo-sie-dudzie-zalatwic-dla.html?_gl=1*1ebh5g1*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.34604902.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Kujawiak, A. (2022). Dysfemistyczne konceptualizacje polityków i polityki w dyskursie internetowym (na przykładzie portali Wpolityce. Pl i Newsweek. Pl).
Maciejasz, D. (2016, June 23). Co Polska ugrała z Chińczykami. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,20287607,co-polska-ugrala-z-chinczykami.html?_gl=1*1p2yh6s*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.9981042.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Maciejasz, D. (2020, October 2). Lasery 3D i roboty. Chińczycy ruszają z handlową ofensywą w Polsce. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177151,26362081,lasery-3d-i-linie-produkcyjne-chinczycy-ruszaja-z-handlowa.html?_gl=1*2t0i7h*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.243862338.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Milutinović, I. (2021). Media framing of COVID-19 pandemic in the transitional regime of Serbia: Exploring discourses and strategies. Media, Culture & Society, 43(7), 1311–1327.
Mrożek, M. (2016, February 8). Chiński Rok Małpy to początek okazji. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,19596680,chinski-rok-malpy-to-poczatek-okazji.html?_gl=1*1n7jw73*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.37620711.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
NBP. (2021). Inwestycje bezpośrednie – zagraniczne [Data set]. Retrieved from https://nbp.pl/publikacje/cykliczne-materialy-analityczne-nbp/inwestycje-bezposrednie-zagraniczne/
OEC. (2021). OEC – Historical Data; Poland [Data set]. Retrieved from https://oec.world/en/profile/country/pol?yearlyTradeFlowSelector=flow0
Omran, A. (2018, September 23). China Brand Show, czyli 250 wystawców z Państwa Środka. ‘Można stąd robić interesy na całą Europę’. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://lodz.wyborcza.pl/lodz/7,35136,23957141,china-brand-show-czyli-250-wystawcow-z-panstwa-srodka-mozna.html?_gl=1*18i3bcj*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.29289339.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Pan, C. (2012). Knowledge, desire and power in global politics: Western representations of China’s rise. Edward Elgar Publishing.
Pavlićević, D. (2018). ‘China threat’and ‘China opportunity’: Politics of dreams and fears in China-Central and Eastern European relations. Journal of Contemporary China, 27(113), 688–702.
Pikuła, R. (2022, August 27). Panda i smok w Europie, czyli jak Chiny przejmują naszą część świata. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177150,28820823,nie-ma-nic-za-darmo-czyli-chinskie-metody-na-kolonizacje-polski.html?_gl=1*l4spnp*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.236998215.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Politika. (2016, April 14). Nikolić: Srbija je oslonac Kine u Evropi. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/353117/Nikolic-Srbija-je-oslonac-Kine-u-Evropi
Politika. (2019, January 5). Kinesko čudo u Srbiji, investicije od blizu 10 milijardi dolara. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/419657/Kinesko-cudo-u-Srbiji-investicije-od-blizu-10-milijardi-dolara
Politika. (2020, September 17). Rad topionice bakra u Boru zaustavljen da bi se smanjilo zagađenje. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/462667/Rad-topionice-bakra-u-Boru-zaustavljen-da-bi-se-smanjilo-zagadenje
Politika. (2022, November 19). Ana Brnabić na kineskoj nacionalnoj televiziji: Srbija i Kina uvećale robnu razmenu 152 puta. Politika. Retrieved from https://www.politika.rs/sr/clanak/525695/Ana-Brnabic-na-kineskoj-nacionalnoj-televiziji-Srbija-i-Kina-uvecale-robnu-razmenu-152-puta
Ponomareva, E. (2020). Quo Vadis, Serbia. Russia in Global Affairs, 69(1), 158–179.
Rajca, K. (2022). Poland economy briefing: Polish – Chinese economic relations. China–CEE Institute Working Paper, 56(2). Retrieved from https://china-cee.eu/2022/11/20/poland-economy-briefing-polish-chinese-economic-relations/
Reid, E. A. (2021). Third Rome or Potemkin village: Analyzing the extent of Russia’s power in Serbia, 2012–2019. Nationalities Papers, 49(4), 728–737.
Sahakyan, M. (2023). Multipolar World Order 2.0 and Colliding Interests in Ukraine: Russia, the EU, the US and China. AsiaGlobal Online, March, 30.
Soroka, G., & Stępniewski, T. (2019). The Three Seas Initiative: Geopolitical Determinants and Polish Interests. Yearbook of the Institute of East-Central Europe, 17(3), 15–29.
Stefanicki, R. (2021, February 20). Czy Polska powinna kupić chińską szczepionkę? Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.pl/7,75399,26805870,czy-polska-powinna-kupic-chinska-szczepionke.html
Sudak, I. (2017, February 21). Chińskie firmy realizują strategiczne inwestycje w naszej energetyce. Polskimi podwykonawcami. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,179190,21316107,jak-chinskie-firmy-buduja-bezpieczenstwo-energetyczne-polski.html?_gl=1*1jsv90m*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.234800089.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Szostak, P. (2021, May 29). Smok mało ognisty. Chińskie inwestycje w Polsce są niewielkie i umykają radarom Waszyngtonu. Gazeta Wyborcza. Retrieved from https://wyborcza.biz/biznes/7,177150,27139039,chinskie-inwestycje-w-polsce-male-i-ponizej-radarow-waszyngtonu.html?_gl=1*16bsul4*_gcl_au*ODU4NzY2MjczLjE2OTAyOTQ1NjA.&_ga=2.197665512.690801574.1690472091-1189826249.1681337301
Szunomár, Á. (2018). One Belt, One Road: Connecting China with Central and Eastern Europe? The Belt & Road Initiative in the Global Arena: Chinese and European Perspectives, 71–85.
Turcsanyi, R. Q. (2017). Central European attitudes towards Chinese energy investments: The cases of Poland, Slovakia, and the Czech Republic. Energy Policy, 101, 711–722.
Turcsányi, R. Q., Šimalčík, M., Kironská, K., Sedláková, R., Čeněk, J., Findor, A., … Bērziņa-Čerenkova, U. (2020). European public opinion on China in the age of COVID-19. Bratislava, Czech Republic: Central European Institute of Asian Studies.
wPolityce. (2016a, June 20). Polska żywność zawojuje Chiny? Podpisano memorandum o współpracy ws. Bezpieczeństwa żywności. Jurgiel: ‘To milowy krok w dalszych relacjach między Polską a Chinami’. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/polityka/297412-polska-zaciesnia-wspolprace-z-chinami-podpisano-memorandum-o-wspolpracy-ws-bezpieczenstwa-zywnosci-jurgiel-to-milowy-krok-w-dalszych-relacjach-miedzy-polska-a-chinami
wPolityce. (2016b, June 20). Wizyta Xi Jinpinga w Pałacu Prezydenckim. ZOBACZ, co Andrzej Duda wręczył przywódcy Chin. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/polityka/297430-wizyta-xi-jinpinga-w-palacu-prezydenckim-zobacz-co-andrzej-duda-wreczyl-przywodcy-chin-zdjecia
wPolityce. (2016c, November 29). Song Hongbing: Powinniście budować polską, narodową gospodarkę. Nie ma w historii przykładu, żeby państwo zbudowało swoją potęgę dzięki inwestycjom zagranicznym. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/polityka/317416-song-hongbing-powinniscie-budowac-polska-narodowa-gospodarke-nie-ma-w-historii-przykladu-zeby-panstwo-zbudowalo-swoja-potege-dzieki-inwestycjom-zagranicznym-nasz-wywiad
wPolityce. (2017, May 11). Bochenek przed wizytą premier w ChRL: „Polska jest atrakcyjnym krajem dla Chin, z uwagi na swoją geolokalizację”. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/gospodarka/339346-bochenek-przed-wizyta-premier-w-chrl-polska-jest-atrakcyjnym-krajem-dla-chin-z-uwagi-na-swoja-geolokalizacje
wPolityce. (2019, April 12). Szczyt w Chorwacji. Premier spotkał się z szefem chińskiego rządu: Zależy nam na otwarciu rynku na eksport polskiej wieprzowiny. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/gospodarka/442350-premier-morawiecki-spotkal-sie-z-szefem-chinskiego-rzadu
wPolityce. (2020, April 15). Rekordowy transport sprzętu medycznego podniebnego giganta! ‘Antonov’ przywiózł do Polski największy ładunek w historii lotnictwa. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/spoleczenstwo/495891-antonov-przywiozl-najwiekszy-ladunek-w-historii-lotnictwa
wPolityce. (2021, March 2). Xi Jinping chwali relacje polsko-chińskie: Chiny cenią wszechstronne partnerstwo i są gotowe na pogłębienie współpracy. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/swiat/541424-xi-jinping-chwali-relacje-polsko-chinskie
wPolityce. (2022a, February 6). Andrzej Duda spotkał się z Xi Jinpingiem. O czym rozmawiali prezydent Polski i przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej? wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/swiat/584542-prezydent-andrzej-duda-spotkal-sie-z-xi-jinpingiem
wPolityce. (2022b, December 11). Niemcy chcą z Chińczykami wkupić się w polskie terminale kontenerowe? ‘Pod uwagę mogłyby być brane porty w Gdańsku i Gdyni’. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/gospodarka/625776-niemcy-chca-z-chinczykami-wkupic-sie-w-polskie-porty
wPolityce. (2023a, April 13). Chińskie występy, czyli po co komu taka UE. Wizyta Macrona i von der Leyen pokazuje dobitnie, że Unia jest wspólnotą iluzoryczną. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/polityka/642498-chinskie-wystepy-czyli-po-co-komu-taka-unia-europejska
wPolityce. (2023b, April 14). Pekin atakuje polskiego premiera! Jaki jest cel działania chińskiej propagandy? Żaryn tłumaczy, że chodzi o sprawę Tajwanu. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/polityka/642617-pekin-atakuje-polskiego-premiera-czego-chca-chiny
wPolityce. (2023c, June 23). Szokujący pomysł szefowej Komisji Europejskiej! Von der Leyen wyraża nadzieję na współpracę z Chinami ws. Odbudowy Ukrainy. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/swiat/651928-szokujacy-pomysl-von-der-leyen-chce-wspolpracy-z-chinami
wPolityce. (2023d, July 27). Nie tylko Kreml. Żaryn: Chińska propaganda realizuje linie narracyjne, które wpisują się w działania dezinformacyjne Rosji przeciw Polsce. wPolityce. Retrieved from https://wpolityce.pl/swiat/656140-chiny-dolaczaja-do-propagandowego-ataku-na-polske
Przypisy końcowe
- Początkowo inicjatywa liczyła 16 członków, a liczba ta wzrosła do 17 w 2019 r., kiedy Grecja stała się pełnoprawnym członkiem. Niemniej jednak w 2021 r. Litwa opuściła inicjatywę, a w 2022 r. dołączyły do niej Łotwa i Estonia. W związku z tym w momencie pisania niniejszego tekstu, 31 lipca 2023 r., inicjatywa składała się z 14 państw Europy Środkowo-Wschodniej, stąd jej nazwa w całym tekście będzie określana jako inicjatywa 14+1. ↑
