Artykuł napisany przez Andreę Bogoni i Jana Normanna. Wywiady przeprowadzone przez Jana Normanna.
Wprowadzenie
Odkąd 24 lutego 2022 r. rozpoczęła się wojna na Ukrainie, Polska stała się głównym schronieniem dla Ukraińców uciekających przed konfliktem. W ciągu kilku miesięcy do Polski przybyły setki tysięcy uchodźców, co znacząco wpłynęło na społeczeństwo i gospodarkę kraju. Niniejszy artykuł analizuje cechy demograficzne, warunki ekonomiczne i plany na przyszłość ukraińskich uchodźców w Polsce w oparciu o dostępne dane.
Warunki ukraińskich uchodźców w Polsce
Badanie przeprowadzone przez Narodowy Bank Polski (NBP), w którym wzięło udział 3 165 dorosłych uchodźców z Ukrainy, dostarcza szczegółowego spojrzenia na demografię tej grupy. Inwazja Rosji i późniejsze otwarcie granic Polski, wraz z dekretem prezydenta Ukrainy uniemożliwiającym wyjazd mężczyznom w wieku 18-60 lat, spowodowały przewagę kobiet wśród uchodźców. Kobiety stanowią prawie 90% badanych [1].
Największą grupę demograficzną wśród uchodźców stanowią osoby w wieku 30-44 lat, czyli w przedziale wiekowym zwykle kojarzonym z wysokim udziałem siły roboczej i zakładaniem rodziny. Wielu uchodźców przybyło z dziećmi, a znaczna część populacji uchodźców obejmuje osoby starsze (60 lat), co podkreśla wyjątkowe aspekty demograficzne tego kryzysu, ponieważ osoby starsze zwykle migrują rzadziej [2].
Większość uchodźców przybyła do Polski przez granicę polsko-ukraińską, choć 13% przybyło przez inne kraje ze względu na bliskość innych granic i długie kolejki na granicy polsko-ukraińskiej. Z czasem odsetek uchodźców przybywających z innych kierunków wzrósł, co może wskazywać, że Polska oferowała stosunkowo lepsze warunki w porównaniu z innymi krajami [3].
Pod względem ekonomicznym ukraińscy uchodźcy stoją przed poważnymi wyzwaniami. Wielu z nich ma trudności z zapewnieniem sobie stałego zatrudnienia i musi polegać na wsparciu społecznym i organizacjach pomocowych. Chociaż niektórzy uchodźcy znajdują pracę, często jest to praca niskopłatna, która nie odpowiada ich kwalifikacjom. To niedopasowanie wynika z barier językowych, różnego uznawania kwalifikacji zawodowych i ograniczonej wiedzy na temat lokalnego rynku pracy [4].
Polska zapewnia ukraińskim uchodźcom szeroką pomoc, w tym mieszkania, pomoc finansową, dostęp do edukacji dla dzieci i opiekę medyczną. Organizacje pozarządowe, społeczności lokalne i międzynarodowe agencje humanitarne odgrywają kluczową rolę w dostarczaniu tego wsparcia. Pomimo szerokiego zakresu dostępnej pomocy, koordynacja tych wysiłków i dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb uchodźców pozostaje głównym wyzwaniem [5].
Plany na przyszłość ukraińskich uchodźców w Polsce różnią się w zależności od kilku czynników, takich jak wiek, płeć i sytuacja rodzinna. Mężczyźni częściej niż kobiety wyrażają chęć pozostania w Polsce na stałe, choć rozważają również przeprowadzkę do innych krajów w perspektywie krótkoterminowej. Młodsi uchodźcy (poniżej 29 roku życia) są bardziej skłonni do pozostania w Polsce, podczas gdy starsi uchodźcy (powyżej 60 roku życia) często planują powrót na Ukrainę w ciągu najbliższego roku [6].
Niepewność co do przyszłości i czasu trwania konfliktu ma duży wpływ na decyzje uchodźców. Wielu uchodźców odbywa krótkie podróże z powrotem na Ukrainę, aby ocenić sytuację lub z powodu tęsknoty za domem, tylko po to, by wrócić do Polski. Istnieje również segment uchodźców, którzy po początkowym pobycie w Polsce decydują się na przeprowadzkę do innych krajów Unii Europejskiej w poszukiwaniu lepszych warunków życia i pracy [7].
Stosunek polskiego społeczeństwa do ukraińskich uchodźców
Ważne jest, aby ocenić obecny stosunek polskiego społeczeństwa do uchodźców z Ukrainy: pozostaje on w dużej mierze pozytywny, choć nastąpiły pewne zmiany. Dla przykładu, badanie przeprowadzone w 2024 r. przez Opinia24 i YouGov dla Międzynarodowego Komitetu Ratunkowego (IRC) wykazało, że 79% Polaków uważa, że zapewnienie Ukrainie żywności, wody, pomocy medycznej i schronienia jest niezbędne. Ponadto 72 procent ankietowanych popiera oferowanie ukraińskim uchodźcom w Polsce usług takich jak opieka medyczna i edukacja. Jednak tylko 42 procent popiera przyznanie Ukraińcom długoterminowego pobytu w Polsce, podczas gdy 44 procent sprzeciwia się takiemu wsparciu [8]. W związku z tym obserwowany spadek poparcia dla pomocy ukraińskim uchodźcom można przypisać często naturalnym czynnikom zmęczenia opinii publicznej tematem wojny.
Profesor Robert Staniszewski [9], ekspert ds. kryzysu ukraińskiego i autor badania z 2023 r. na temat postrzegania uchodźców w Polsce [10], powiedział Blue Europe, że “społeczna percepcja ukraińskich uchodźców i migrantów w polskim społeczeństwie różni się zarówno w wymiarze opisowym – charakteryzującym cechy tworzące te grupy – jak i w wymiarze afektywnym i behawioralnym. Stwierdzono to na podstawie szeregu zmiennych zweryfikowanych w trakcie badań, w tym holistycznego Indeksu Społecznego Postrzegania Migrantów (SPMI). Postrzeganie to nie zmieniło się od czasu rozpoczęcia projektu badawczego” Należy zauważyć, że badania profesora Staniszewskiego wskazują, że w pierwszym roku wojny Polacy wykazywali niezmiennie wysoki poziom akceptacji i wsparcia dla ukraińskich uchodźców. Jego analiza porównawcza badań opinii publicznej przeprowadzonych w 2022 i 2023 r. ujawnia początkową solidarność i empatię wobec osób uciekających przed konfliktem.
W rzeczywistości na początku konfliktu znaczny napływ ukraińskich uchodźców szukał schronienia w Polsce, a kluczowym czynnikiem na początkowych etapach była rola zwykłych ludzi, Polaków, którzy organizowali zbiórki, przekazywali rzeczy i przyjmowali uchodźców w swoich domach. W pierwszych miesiącach wojny polskie społeczeństwo wykazało się niezwykłym współczuciem, co wywarło ogromne wrażenie na obserwatorach na Zachodzie.
Z czasem jednak sytuacja zaczęła się zmieniać, emocje opadły, a front wojenny zamarł. Wywołało to debatę w polskim społeczeństwie na temat zasadności pomocy, której głównymi orędownikami były środowiska prawicowe [11]. W tym kontekście prof. Robert Staniszewski powiedział Blue Europe, że “najsilniejszy wpływ na postrzeganie uchodźców z Ukrainy przez polskie społeczeństwo mają preferencje wyborcze, a także źródła informacji o Polsce i świecie, którymi są telewizja, w szczególności Telewizja Publiczna i TVN, a także Internet”. Wśród wyborców Konfederacji jest najwięcej osób, które bardzo negatywnie lub negatywnie postrzegają uchodźców z Ukrainy”
Zapytany o zmianę postrzegania uchodźców z Ukrainy przez Polaków, profesor Staniszewski powiedział Blue Europe, że:
W styczniu 2024 r. wartości SPMI dla migrantów uległy zmianie. Nadal są oni postrzegani pozytywnie przez większość Polaków (55%), ale w porównaniu z czerwcem 2023 r. zagregowana wartość indeksu dla wymiaru pozytywnego spadła o 4 punkty procentowe. Zjawisku temu towarzyszy wzrost odsetka osób charakteryzujących się negatywnym postrzeganiem o 8 punktów procentowych. W styczniu 2023 r. migranci są postrzegani negatywnie przez 22% respondentów, a prawie tyle samo (24%) charakteryzuje się neutralnym postrzeganiem.
W analizowanym okresie nie nastąpiła znacząca zmiana w postrzeganiu uchodźców z Ukrainy przez społeczeństwo w porównaniu z ostatnim pomiarem w czerwcu 2023 roku. Na podstawie analizy wartości SPMI można stwierdzić, że większość Polaków nadal pozytywnie postrzega uchodźców z tego kraju (67%). Negatywnie Ukraińców przebywających w Polsce postrzega 13% respondentów, a 21% ma neutralne postrzeganie.
Podobnie jak w czerwcu 2023 roku, na pytanie “Czy w ostatnim czasie zmienił się Twój stosunek do uchodźców z Ukrainy?”, jedna trzecia respondentów (32%) odpowiedziała twierdząco. Zdecydowana większość, która dostrzega zmianę, uważa, że ich stosunek do uchodźców z tego kraju pogorszył się (88%).
W styczniowym badaniu, podobnie jak w czerwcu 2023 r., głównym czynnikiem wpływającym na zmianę postaw Polaków wobec uchodźców z Ukrainy jest ich “roszczeniowa postawa”. Według badanych “postawa roszczeniowa” w stosunku do uchodźców z Ukrainy oznacza, że “wszystko im się należy” lub “wszystko należy się za darmo”. Identyfikacja ta jest identyczna z poprzednim pomiarem.
Wskazuje to na znaczną zmianę w postrzeganiu migrantów i uchodźców wśród Polaków w drugim roku wojny. Podczas gdy początkowa solidarność i wsparcie były silne, pojawiające się obawy i postrzeganie uprawnień zaczęły osłabiać wcześniej powszechne pozytywne nastawienie, co sugeruje rosnącą złożoność integracji społecznej i ekonomicznej uchodźców i migrantów w Polsce. Większość nadal pozytywnie postrzega migrantów, ale nastąpił zauważalny spadek pozytywnych poglądów w połączeniu ze wzrostem negatywnych, przy czym pozytywne postrzeganie spadło o 4 punkty procentowe, a negatywne wzrosło o 8 punktów procentowych od czerwca 2023 roku. Głównym czynnikiem tej negatywnej zmiany jest postrzegana “wymagająca postawa” uchodźców, charakteryzująca się przekonaniem, że uchodźcy oczekują uprawnień lub bezpłatnych świadczeń.
Wnioski
Sytuacja ukraińskich uchodźców w Polsce pozostaje dynamiczną i wieloaspektową kwestią, kształtowaną przez trwający konflikt i wynikający z niego kryzys humanitarny, stanowiąc wyjątkowe wyzwanie zarówno dla Polski, jak i Ukrainy, przy czym zwykli ludzie są najbardziej zmęczeni kryzysem humanitarnym.
W marcu 2023 r. Blue Europe opublikował “Demograficzny koszt wojny na Ukrainie“, którego autorem jest Henrique Horta, analizując znaczące przesiedlenia ludności spowodowane wojną na Ukrainie, w wyniku której wielu Ukraińców ucieka do krajów sąsiednich. Sytuacja nie zmieniła się od tego czasu, a migracja, która doprowadziła do znaczących zmian demograficznych, zwłaszcza utraty młodszych osób, stwarza długoterminowe wyzwania gospodarcze i społeczne dla Ukrainy, a w konsekwencji dla krajów przyjmujących. Ta dramatyczna zmiana demograficzna negatywnie wpływa również na możliwości powrotu do “pokojowego systemu gospodarczego”, biorąc pod uwagę brak młodej siły roboczej.
Co więcej, początkowa fala solidarności i wsparcia ze strony polskiego społeczeństwa wykazuje oznaki zmęczenia. Podczas gdy większość Polaków nadal pozytywnie postrzega ukraińskich uchodźców, zauważalny jest spadek poparcia, na który wpływają obawy związane z postrzeganymi żądaniami uchodźców i obciążeniem lokalnych zasobów. Aby złagodzić postrzegane “zmęczenie wojną na Zachodzie” i przesiedlenia ukraińskich uchodźców wojennych, rządy europejskie powinny współpracować z Ukrainą w celu opracowania wielostronnej polityki migracyjnej, która stworzy Ukraińcom korzystne warunki do powrotu do domu w regionach, które nie są bezpośrednio zaangażowane w operacje wojskowe i walki. Pozwoliłoby to również złagodzić kryzys demograficzny, którego doświadcza Ukraina.
Podsumowując, podróż “od konfliktu do społeczności” ukraińskich uchodźców w Polsce podkreśla złożoność przymusowej migracji i jej długoterminowe konsekwencje zarówno dla uchodźców, jak i społeczności przyjmujących. Odporność i zdolność adaptacji zarówno uchodźców, jak i polskiego społeczeństwa będą miały kluczowe znaczenie dla uniknięcia niestabilności społecznej.
Odniesienia
-
Narodowy Bank Polski. Sytuacja życiowa i ekonomiczna uchodźców z Ukrainy w Polsce: Raport z badania ankietowego. Warszawa: Narodowy Bank Polski, 2022, 25. ↑
-
Ibidem, s. 8. ↑
-
Ibidem, s. 10. ↑
-
Ibidem, s. 16-17. ↑
-
Ibidem, s. 20-22. ↑
-
Ibidem, s. 23-26. ↑
-
Ibidem, s. 27-30. ↑
-
Business Insider Polska. Zapytali Polaków o nastawienie do Ukraińców. Oto wnioski [SONDAŻ]. Dostępne na: https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/zapytali-polakow-o-nastawienie-do-ukraincow-oto-wnioski-sondaz/gg4w894. ↑
-
Robert Staniszewski(ResearchGate), ekspert ds. Ukrainy i uchodźców, adiunkt na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Rady Naukowej dyscyplin: nauki o polityce oraz nauki o administracji i bezpieczeństwie. Specjalizuje się w polityce gospodarczej w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, socjologii polityki, marketingu, badaniach marketingowych i społecznych, opinii publicznej, migracjach oraz społecznej percepcji transformacji ustrojowej w Polsce. Jest również autorem Raportu 2023 “Społeczne postrzeganie uchodźców z Ukrainy, migrantów i działań podejmowanych przez państwo polskie” ↑
-
Robert Staniszewski. Społeczna percepcja uchodźców z Ukrainy, migrantów oraz działań podejmowanych przez polskie państwo. Raport porównawczy z badań opinii publicznej, które zostały przeprowadzone na próbach ogólnopolskich osób w wieku 16-65 lat oraz próbie regionalnej (obszar przygraniczny z Białorusią) w latach 2022 – 2023. Warszawa, 2023. ↑
-
Nathan Alan-Lee (kwiecień 2023). Polska skrajna prawica zyskuje na antyukraińskich nastrojach. CEPA. Dostępne pod adresem: https://cepa.org/article/polands-far-right-advances-on-anti-ukraine-sentiment/. ↑
