Lokalne uwarunkowania w polityce edukacyjnej powojennego Kosowa

Autorka: Adalgisa Martinelli ukończyła Sprawy Międzynarodowe na Uniwersytecie Bolońskim w grudniu 2022 r., z pracą magisterską na temat “Rola rolnictwa między Afryką a stosunkami UE: Studium przypadku Kenii” pod kierunkiem profesora Arrigo Pallottiego. W maju 2023 r. otrzymała nagrodę America Giovani od Fondazione Italia-USA za talent i program nauczania. Jej celem jest zbadanie roli drobnych rolników w Afryce Wschodniej, zastosowanie teorii Elinor Ostrom i rzucenie światła na obecne wyzwanie suwerenności żywnościowej.

Blue Europe jest niezależnym think tankiem i nie zatwierdza ani nie podziela treści ani stanowiska zaproszonych autorów. Artykuł powstał w ramach konkursu studenckiego Blue Europe 2022.

Wprowadzenie

Konflikt w Kosowie jest przewidywalną konsekwencją długotrwałej manipulacji historią i tak zwanych “konfliktów międzyetnicznych“. Obszar ten stanowi doskonały przykład społeczeństwa pogrążonego w konflikcie i segregacji, w którym dwie różne kultury żyją całkowicie oddzielone w równoległych społeczeństwach (Strapcova, 2016: 56-76).

Pytanie badawcze ma na celu zrozumienie lokalnej roli w Kosowie po konflikcie w odbudowie społeczeństwa; skupimy się tylko na jednej dziedzinie: systemie edukacji. Esej pokaże szczegółowo, że wielokulturowość doprowadziła do systemu edukacji opartego na etniczności; niemniej jednak edukacja odzwierciedla napięcie między ekskluzywistycznymi nacjonalistycznymi obawami a wielokulturowymi modelami międzynarodowymi. Międzynarodowy nacisk na stabilność i serbsko-albańskie nacjonalistyczne konkurencyjne programy doprowadziły do edukacji, która odzwierciedla i odtwarza ten konflikt.

Misja międzynarodowa – UNMIK

¹⁰ czerwca 1999 r. Rada Bezpieczeństwa w rezolucji nr 1244 ustanowiła mandat Misji Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK). Celem misji, której siedziba znajduje się w Prisztinie, jest zapewnienie warunków do spokojnego i normalnego życia wszystkim mieszkańcom Kosowa oraz wspieranie stabilności regionalnej na obszarze Bałkanów Zachodnich (UNMIK, w.p., online). Zadanie umożliwienia mieszkańcom Kosowa cieszenia się znaczną autonomią podkreśla bezprecedensowy i skomplikowany zakres misji ONZ (Mandat UNMIK, 2016, w.p., online). Rada Bezpieczeństwa przyznała UNMIK wszystkie uprawnienia: ustawodawcze, wykonawcze i w zakresie wymiaru sprawiedliwości. W 1999 r. ONZ ustanawia również międzynarodowe siły zbrojne pod przywództwem NATO. KFOR to międzynarodowa misja wojskowa dowodzona przez NATO, początkowo ustanowiona z szerokim mandatem: unikanie starć i zagrożeń dla Kosowa ze strony sił serbskich i jugosłowiańskich; przywrócenie i utrzymanie bezpieczeństwa publicznego i porządku cywilnego w regionie; demilitaryzacja UÇK (albańska nazwa Armii Wyzwolenia Kosowa); wspieranie wysiłków humanitarnych; wspieranie międzynarodowej obecności cywilnej i działanie w koordynacji z nią (ISPI, 2009, w.p., online: 1).

W rezolucji 1244, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) została włączona do filaru UNMIK w zakresie rozwoju instytucjonalnego (UNMIK, w.p., online). Ponadto Specjalny Przedstawiciel zapewnia również koordynację z szefem misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie (EULEX), działającej pod zwierzchnictwem ONZ, która ponosi odpowiedzialność operacyjną za praworządność. Biuro ONZ w Belgradzie reprezentuje rolę polityczną i dyplomatyczną oraz współpracuje z politycznym przywództwem Serbii (UNMIK, w.p., online).

Pomimo jednostronnej deklaracji niepodległości Kosowa z 17 lutego 2008 r. (została ona uznana przez ponad 100 państw członkowskich ONZ), UNMIK nadal działa na tym obszarze w ramach mandatu z 1999 r. ze statusem neutralnym (UNMIK, w.p., online). Jednak priorytety misji uległy zmianie; stawką jest promowanie bezpieczeństwa, stabilności i poszanowania praw człowieka w Kosowie i regionie (Mandat UNMIK, 2016, w.p., online). rok 2013 jest rokiem kluczowym, ponieważ 19 kwietnia zatwierdzono “Pierwsze porozumienie w sprawie zasad regulujących normalizację stosunków”, a także nawiązano dialog z Unią Europejską, starając się osiągnąć bardziej strukturalny postęp westernizacji lokalnych instytucji. Pierwotnie silna obecność UNMIK została przekształcona w rodzaj codziennych funkcji na rzecz EULEX, który sam działa w ramach instytucji rezolucji Rady Bezpieczeństwa 1244 (Mandat UNMIK, 2016, w.p., online). W dniu 29 stycznia 2009 r., po zakończeniu działalności operacyjnej misji UNMIK, zatrudniony personel krajowy powrócił do swojej ojczyzny. Kwatera główna misji pozostała jednak otwarta ze względów politycznych, związanych z oficjalnym uznaniem EULEX (Generalità – Difesa, w.p., online).

UNMIK jest wyjątkową misją w swoim rodzaju, zarządzającą działaniami innych organizacji spoza ONZ pod pełną jurysdykcją ONZ. Misja składa się zasadniczo z czterech komponentów (tzw. filarów):

1. Filar I: pomoc human itarna (pod kierownictwem UNHCR, Biura Wysokiego Komisarza ds.) UNCHR zapewnia pomoc humanitarną i ułatwia powrót uchodźców i przesiedleńców. Wraz z powrotem większości uchodźców, Filar I zakończył się w czerwcu 2000 roku. Problem nie został jednak całkowicie rozwiązany, a UNCHR nadal działa w ukrytej formie (Şafak, 2016: 106).
2. Filar II: administracja cywilna (pod kierownictwem ONZ). Jeśli chodzi o filar II, administracja cywilna Kosowa jest bezpośrednio kontrolowana przez misję ONZ. W 2005 r. filar ten został prawie całkowicie przekazany władzom lokalnym, które przejęły większość funkcji administracji cywilnej (Şafak, 2016: 106).
3. Filar III: rozwój instytucji demokratycznych (pod przewodnictwem OBWE, Organizacji Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie). OBWE przypisano III filar, “zarządzanie demokratyzacją i rozwojem instytucjonalnym”. Misja, która jest jedną z największych operacji terenowych OBWE, prowadzi szeroki zakres działań, od rozwoju instytucji demokratycznych i udziału obywateli w podejmowaniu decyzji po promowanie praw człowieka i rządów prawa. Organizacja jest szczególnie zaangażowana w ochronę praw społeczności; monitorowanie sądownictwa; reformę lokalnego zarządzania; oraz rozwój niezależnych instytucji, takich jak Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich Kosowa, Niezależna Komisja Mediów, Centralna Komisja Wyborcza, Kosowski Instytut Sądownictwa i Kosowska Policja. Po raz pierwszy organizacja strukturalnie połączyła tę misję z misją ONZ (Şafak, 2016: 106).
4. Filar IV: odbudowa i rozwój gospodarczy (pod przewodnictwem Unii Europejskiej). Filar IV, realizowany przez UE, która jest największym darczyńcą dla Kosowa i jest kierowana przez zastępcę SRSG ds. odbudowy gospodarczej, charakteryzuje się działaniami koncentrującymi się na odbudowie gospodarczej w rozdartym wojną kraju (Şafak, 2016: 106). Martina Spernbauer definiuje działania UE jako “budowanie pokoju” i stwierdza, że pomoc UE stopniowo przesunęła się z odbudowy na rozwój instytucjonalny i rządy prawa (Spernbauer, 2014: 159).

Struktura misji ma na celu promowanie tworzenia instytucji demokratycznych w Kosowie i przygotowanie gruntu pod długoterminowe rozwiązania w zakresie odbudowy gospodarczej i społecznej, nawet w fazie pomocy humanitarnej i pomocy doraźnej (Generalità – Difesa, w.p., online).

Ogłoszenie niepodległości przez władze Kosowa wymaga istotnej zmiany w prowadzonej operacji pokojowej (Şafak, 2016: 107). Po pierwsze, zadania UNMIK ulegają zmniejszeniu, a część z nich zostaje przekazana EULEX. Chociaż UE była częścią misji ONZ w Kosowie od samego początku, EULEX odgrywa główną rolę w operacji pokojowej w Kosowie w imieniu UE od 2008 roku. EULEX jest największą misją cywilną, jaka kiedykolwiek została uruchomiona w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO). Głównym celem misji jest pomoc i wsparcie władz Kosowa w zagwarantowaniu rządów prawa (Şafak, 2016: 107). Po uzyskaniu niepodległości, Międzynarodowy Przedstawiciel Cywilny (ICR), działający również jako Specjalny Przedstawiciel UE (EUSR) dla Kosowa, staje się głównym organem władzy w Kosowie i zachęca do wdrażania planu Ahtisaariego (2007). We wrześniu 2012 r. nadzór międzynarodowy zakończył się, a Kosowo stało się odpowiedzialne za swoje rządy (Şafak, 2016: 107).

Utrzymanie pokoju: historyczny precedens

Misja międzynarodowa w Kosowie została skategoryzowana na różne sposoby. ONZ klasyfikuje misję UNMIK jako operację pokojową, definiując ją jako “technikę mającą na celu zachowanie pokoju, jakkolwiek kruchego, tam, gdzie walki zostały wstrzymane, oraz pomoc we wdrażaniu porozumień osiągniętych przez twórców pokoju” (ONZ, 2008: 18). Tradycyjny termin “utrzymanie pokoju” miał ogólnie przyjętą definicję: siły wielonarodowe, czasami z elementem cywilnym, upoważnione do administrowania, monitorowania lub patrolowania obszarów konfliktu w sposób neutralny i bezstronny, zwykle za zgodą stron sporu i prawie zawsze zgodnie z postanowieniami rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych (Pugh, 2004: 11). UNMIK jest częścią drugiej generacji operacji pokojowych, z zupełnie nowym mandatem koncentrującym się na rozdzieleniu sił.

Przedstawiciele NATO nazywają swoją misję “operacją wspierania pokoju”, stwierdzając na swojej oficjalnej stronie internetowej, że “NATO prowadzi operację wspierania pokoju w Kosowie od czerwca 1999 roku, wspierając szersze międzynarodowe wysiłki na rzecz budowania pokoju i stabilności w tym regionie” (NATO, w.p., online).

UNMIK jest precedensem w historii operacji pokojowych ONZ, ponieważ po raz pierwszy cztery organizacje międzynarodowe działały pod przywództwem ONZ, wraz z zaangażowaniem NATO. Z tego powodu w teorii prawa międzynarodowego nie ma wyjątkowych kwalifikacji dla UNMIK; zwłaszcza w odniesieniu do systemu filarowego, który był jedną z najważniejszych cech UNMIK.

John Cockell popiera tę ideę i argumentuje, że UNMIK i KFOR były niewątpliwie najbardziej udanymi, ale także złożonymi operacjami na Bałkanach, pokazując, że wiele lekcji zostało skutecznie zastosowanych w międzynarodowej reakcji na budowanie pokoju w konflikcie w Kosowie (Cockell, 2003: 113)

Powierzanie organizacjom międzynarodowym działań cywilnych, wyznaczanie ONZ jako koordynatora i lidera tych organizacji oraz wspieranie cywilnych odpowiedników to kilka lekcji wyciągniętych z operacji w Bośni. Operacja pokojowa, ze względu na trudność mandatu i brak politycznej współpracy stron w regionie, wywołuje dwa negatywne efekty zewnętrzne: zamieszanie wokół zasady zaangażowania oraz niewystarczające zasoby i logistykę. Powyższe wyniki są przewidywalne, jeśli czytelnik weźmie pod uwagę, że ONZ stoi przed trzema głównymi problemami:

1. Przejście do czego? Cel jest niejednoznaczny.
2. Zajęcie się podstawowymi przyczynami konfliktu, aby zapobiec kolejnej eskalacji przemocy. Kto jednak może zdefiniować, jakie są podstawowe przyczyny konfliktu? Odpowiedź zależy od wybranej perspektywy.
3. Brak koordynacji między przedstawicielami czterech filarów misji

Ogólnie rzecz biorąc, międzynarodowe wysiłki na rzecz promowania pokoju i bezpieczeństwa w kraju po konflikcie często zderzają się z niejednoznacznością celów. Powyższe założenia skutkują brakiem skuteczności w kraju dotkniętym konfliktem (Choedon, 2010: 41-47).

Hybrydowe zarządzanie pokojem

W większości przypadków głównym wyzwaniem jest znalezienie kompromisu między podmiotami międzynarodowymi a ludnością lokalną, ponieważ obie strony roszczą sobie prawo do dowodzenia. Rezultatem jest zwykle hybrydowe zarządzanie pokojem, w którym współistnieją liberalne i nieliberalne normy; hybrydowość jest nieplanowaną konsekwencją, w wyniku której wojna i pokój są pojęciami rozmytymi. Istnieją trzy kategorie opisujące hybrydowy ład pokojowy: pokój zwycięzcy, państwo podzielone i anarchia. Kosowo jest częścią pierwszej kategorii, najbardziej powszechnej: ustanowiony rozejm łączy instytucje liberalne i nieliberalne. Formalnie istnieją wszystkie elementy demokratyczne (na przykład wybory), ale brak wojny nie został osiągnięty przez pokojowy kompromis, ale po ucieczce opozycji siłą (Jarstad & Belloni, 2012: 1-6).

Rola lokalna

Międzynarodowe inicjatywy pokojowe stają się coraz bardziej widoczne; jednak powszechnie uważa się, że pokój jest trwały tylko wtedy, gdy jest napędzany i prowadzony lokalnie, to znaczy przez ludzi i instytucje danego kraju lub krajów. Znają oni kontekst wystarczająco dobrze, aby ocenić, jakie środki mogą zadziałać, i mają wiedzę, relacje i motywację potrzebne do zapewnienia ich działania, zwłaszcza w dłuższej perspektywie (Autesserre, 2017: 114).

Lokalne budowanie pokoju jest związane z inicjatywami na rzecz budowania pokoju, których właścicielami i liderami są ludzie w ich własnym kontekście. Obejmuje inicjatywy oddolne na małą skalę, a także działania podejmowane na szerszą skalę (Autesserre, 2017: 114). Organizacje międzynarodowe zaniedbują lokalne inicjatywy z trzech głównych powodów:

1. Istnieje silna awersja do ryzyka: organizacjom międzynarodowym często brakuje pewności, że organizacje lokalne będą skutecznie wdrażać programy i zarządzać zasobami.
2. Wiele organizacji międzynarodowych uważa, że współpraca z lokalnymi inicjatywami jest trudna pod względem operacyjnym; istnieje ogromny dystans między społecznościami lokalnymi a organizacjami międzynarodowymi ze względu na ograniczoną wiedzę i zrozumienie lokalnego kontekstu.
3. Istnieje ograniczona liczba uznanych dowodów potwierdzających sukces lokalnych inicjatyw, co utrudnia przydzielanie im zasobów. Sytuację pogarsza powszechne przekonanie, że “skuteczne” budowanie pokoju oznacza wywieranie wpływu na wysoce widoczne procesy polityczne lub gospodarcze (Autesserre, 2017: 115).

Kiedy inicjatywy pokojowe oparte na społeczności są przyjmowane jako część lokalnych mechanizmów zarządzania, ich stały wkład jest trwały, co stanowi zmianę strukturalną. Skuteczne struktury pokojowe oparte na społeczności odzwierciedlają różnorodność ich społeczności i pozwalają ludziom różnej płci, wieku i pochodzenia etnicznego na wysłuchanie ich kwestii. Lokalni budowniczowie pokoju, którzy angażują określone segmenty społeczności, wyraźnie pokazali, że mogą coś zmienić. Dostosowując swoje inicjatywy do osób, których doświadczenie konfliktu pozostawiło w nich traumę, do młodych ludzi, którzy tak często stają się narzędziami przedsiębiorców w konflikcie, oraz do kobiet, których potencjał przyczynienia się do pokoju został przeoczony, pomogli tym grupom zacząć kształtować bardziej pokojowe społeczeństwa.

“Zwrot lokalny” to terra nullius, a wymóg ponownego ustanowienia pokoju jest wykorzystywany do uzasadnienia realizacji działań międzynarodowych. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2282 w sprawie mandatów do utrzymania pokoju stanowi, że ONZ i jej państwa członkowskie muszą wdrażać i wspierać inicjatywy na rzecz budowania pokoju na wszystkich etapach cyklu konfliktu, a także “potwierdza znaczenie odpowiedzialności narodowej i przywództwa w budowaniu pokoju, przy czym odpowiedzialność za utrzymanie pokoju jest szeroko dzielona przez rząd i wszystkie inne krajowe zainteresowane strony oraz podkreśla znaczenie […] inkluzywności” (ONZ, 2016, w.p., online). Oświadczenie to jest zgodne z innymi politykami międzynarodowymi i teorią budowania pokoju, które konsekwentnie stwierdzają, że lokalne inicjatywy są niezbędne dla pokoju. Chociaż nie ma wspólnego punktu odniesienia dla polityki w zakresie minimalnej proporcji pomocy na rzecz budowania pokoju, która powinna być przekazywana inicjatywom lokalnym, ani dokładnych danych na temat proporcji, która obecnie płynie do inicjatyw lokalnych, Karta na rzecz zmian – która wzywa do “lokalizacji” pomocy humanitarnej – ustaliła początkowy punkt odniesienia na poziomie 20% całkowitego finansowania pomocy humanitarnej (Karta na rzecz zmian, w.p., online).

Lokalni budowniczowie pokoju wywierają znaczący wpływ, ale potrzebują większego wsparcia, aby rozszerzyć i pogłębić swoje wysiłki. ONZ powinna zreformować swoje podejście do lokalnego budowania pokoju, zgodnie z tymi wymogami:

• Zwiększenie poziomu stałego finansowania lokalnych inicjatyw na rzecz budowania pokoju na wszystkich etapach cyklu konfliktu, w sposób szanujący ich przywództwo i autonomię.
• Współpracować z lokalnymi organizacjami na rzecz budowania pokoju i wspierać je, aby zmaksymalizować ich bezpośredni i pośredni wpływ.
• Wspieranie lokalnych działaczy na rzecz budowania pokoju w generowaniu i wykorzystywaniu wiedzy na temat tego, co działa lokalnie.
• Dostosować sposób działania darczyńców, organizacji wielostronnych i międzynarodowych organizacji pozarządowych, aby ułatwić współpracę i wspieranie lokalnych budowniczych pokoju, a także ułatwić lokalnym budowniczym pokoju dostęp do wsparcia (Autesserre, 2017: 128-129).
• System edukacji

Koncentrując się na naszym pytaniu badawczym: czy istnieje związek między polityką edukacyjną a liberalnym pokojem w Kosowie po konflikcie?

Jeśli chodzi o dziedzinę edukacji, społeczność międzynarodowa przyjmuje podejście “czystej karty“: ignorując każde instytucjonalne dziedzictwo, które przetrwało i obojętne na własność i zdolność mieszkańców do odbudowy swojego narodu. Wielu krytyków określa takie podejście jako neokolonialne, porównując je do francuskiego systemu asymilacji w Afryce w latach 30-tych. W takich niestabilnych kontekstach reforma edukacji jest zwykle postrzegana jako działanie rozwojowe, a zatem jako integralna część szerszego procesu odbudowy instytucji i wspomagania procesu pojednania w celu osiągnięcia długoterminowej stabilizacji i trwałego pokoju. Rzeczywiście, rola społeczności międzynarodowej w tym sektorze jest bezprecedensowa, ponieważ nasze studium przypadku jest wyłaniającym się przykładem społeczeństw po interwencji. Edukacja jest jednym z głównych obszarów interwencji, ponieważ społeczność międzynarodowa zdaje sobie sprawę z historycznej roli, jaką odegrała kwestia narodowa wywołująca wojnę. Ktokolwiek będzie dowodził systemem edukacji, wygra wojnę, ponieważ zwycięzcy mogą na nowo kształtować historię. Kierując się tymi założeniami, ONZ stara się pobudzić wielokulturowość i westernizację, mając nadzieję na integrację Kosowa z Unią Europejską i globalnym rynkiem (Ervjola, 2018: 1-2).

Jeśli chodzi o system szkolnictwa, czy hybrydowe zarządzanie pokojem ustanowione w Kosowie daje głos tylko międzynarodowym wkładom i nie bierze pod uwagę wysiłków lokalnych podmiotów w kształtowaniu polityki edukacyjnej?

W Kosowie podmioty zagraniczne są niezbędne do zainicjowania tego procesu, ponieważ wcześniejsze próby wdrożenia takich polityk podejmowane przez ludność lokalną w większości przypadków kończyły się niepowodzeniem. Należy podkreślić, że władze lokalne działają równolegle do UNMIK, nawet jeśli misja ONZ utrzymuje “wyłączną” władzę nad kluczowymi sektorami: Gospodarka Kosowa i polityka zagraniczna; podczas gdy władze lokalne stopniowo zyskują własność w “obszarach przejściowych”, takich jak edukacja. Powiązanie między edukacją, konfliktem i pokojem w powojennych kontekstach zyskało coraz większą uwagę w ciągu ostatnich dwóch dekad.

W latach 1999-2001 ONZ zreformowała system edukacji, biorąc pod uwagę raport Bush & Saltarelli (UNICEF) “Dwa oblicza edukacji w konfliktach etnicznych”. W raporcie tym przeanalizowano podwójną rolę edukacji w kontekście, w którym etniczność jest wysoce upolitycznioną kwestią, wobec której rząd jest uprawniony do prowadzenia wojny, a opinia publiczna uzasadnia tę wojnę tożsamościową. W raporcie edukacja może zapobiegać i zajmować się podstawowymi przyczynami konfliktu; jednak w tym samym czasie edukacja może być manipulowana i wzmacniać dyskryminację, a także zaostrzać konflikt poprzez odtwarzanie strukturalnych nierówności i niesprawiedliwości (Bush & Saltarelli, 2000: w.p. online).

19 listopada 1969 r. założenie Uniwersytetu w Prisztinie w języku albańskim jest symbolem autonomii po wielu latach segregacji. W 1974 r., po jugosłowiańskiej reformie konstytucyjnej, Kosowo ma całkowitą kontrolę nad zarządzaniem edukacją i jej treścią. Teraz kosowscy Albańczycy mogą uczyć i poznawać własną historię. W latach 80-tych Belgrad zaczyna odzyskiwać kontrolę nad systemem szkolnictwa, wprowadzając oddzielne budynki, kładąc większy nacisk na serbską historię… Ta ponowna centralizacja powoduje zamieszki wokół Uniwersytetu w Prisztinie w 1981 roku. Po 1990 r. ucisk osiągnął punkt kulminacyjny wraz z wydaleniem nauczycieli i zamknięciem szkół średnich (Ervjola, 2018: 5).

Albańczycy kosowscy odpowiadają proklamacją cienistej “Republiki Kosowa”, równoległego systemu rządów. Kosowscy uczniowie bojkotują zajęcia i uczęszczają do równoległych szkół w domach, garażach, piwnicach; system edukacji jest etnicznie segregowany pod względem struktury i treści. Jest to typowa forma pokojowej strategii protestu, która w latach 90. odgrywała fundamentalną rolę polityczną. Jednak niepowodzenie porozumień pokojowych z Dayton z 1995 r. wywołuje nowe fale protestów studenckich, a rząd centralny zaczyna wierzyć, że kontrola nad systemem cieni jest niezbędna do pokazania siły. Po wojnie UNMIK przejmuje pełną kontrolę nad zarządzaniem odbudową edukacji (Ervjola, 2018: 5).

Na początku celem OBWE jest stworzenie jednolitego systemu edukacji, ale także promowanie pluralistycznego podejścia reprezentującego wszystkie mniejszości społeczne. Stopniowo następuje przekazywanie kompetencji w zakresie reformy edukacji i zarządzania władzom lokalnym (zakończone w 2001 r.). Europejskie standardy i znaczenie inkluzywności są ostatecznymi celami UNMIK. Strategiczny Plan Edukacji Kosowa na lata 2011-2016 jest kluczowym krokiem w kierunku bardziej kompleksowego systemu szkolnictwa (Ervjola, 2018: 6).

Edukacja dla społeczności mniejszościowych i ich prawa dostępu do edukacji wciąż stanowią ogromny problem. Z tego powodu UNMIK stara się wdrożyć jak najwięcej polityk integracyjnych mających na celu promowanie równości między różnymi grupami etnicznymi. Nawet jeśli niektóre szkoły próbują wdrożyć powyższą politykę, brak woli ze strony społeczności spowoduje niepowodzenie programu. Do 2000 r. równoległy system edukacji powrócił silniejszy niż kiedykolwiek; w rzeczywistości nie wprowadzono systemu uznawania serbskich programów nauczania i podręczników, które mogłyby być wykorzystywane przez system edukacji w Kosowie na poziomie gminnym. Uwaga OBWE poświęcona mniejszościom znajduje odzwierciedlenie w tworzeniu programów nauczania w różnych językach; pomimo wszystkich wysiłków, w 2009 r. odnotowano, że programy nauczania dla przedmiotów “narodowych” specyficznych dla danej społeczności nie zostały jeszcze opracowane. Co więcej, te, które zostały wdrożone, nie promują integracji i inkluzywności. Ponadto kosowski program nauczania i podręczniki nie zostały przetłumaczone na język serbski, co sugeruje, że kosowskim instytucjom brakuje zarówno woli, jak i strategii integracji serbskiego równoległego systemu edukacji z systemem edukacji nowego państwa (Ervjola, 2018: 6-8).

Bardziej kontrowersyjna jest sytuacja ze szkolnictwem wyższym; w szczególności uniwersytety są niezwykle upolitycznione i stają się miejscem, w którym wielokrotnie ścierają się wizje między- i wewnątrzetniczne (wielu studentów było zaangażowanych w wojnę). UNMIK stara się przekształcić Uniwersytet w Prisztinie w demokratyczną, niesegregacyjną instytucję; jednak PISG nie akceptuje aplikacji Serbów, przynosząc porażkę międzynarodowej próbie. Uniwersytet w Prisztinie jest uważany za narzędzie do wprowadzenia demokratyzacji w kraju, ale społeczność międzynarodowa rozumie, że aby ustanowić pokojowy wzorzec, konieczne jest połączenie edukacji i gospodarki. Pomimo pewnych wysiłków społeczności międzynarodowej, aby zaoferować stypendia dla mniejszości w Kosowie, uniwersytet nie jest atrakcyjny dla kosowskich Serbów. Biorąc pod uwagę opór ze strony lokalnych aktorów, międzynarodowa wizja integracyjnego i wieloetnicznego uniwersytetu jest stopniowo zastępowana etnicznie oddzielnymi uniwersytetami w ramach tego samego systemu. Dopiero w latach 2000-2003 oba uniwersytety w Prisztinie wydają się rozwijać równolegle; jednak kilka wydarzeń politycznych, takich jak zabójstwo serbskiego premiera w 2003 r., wznowienie bardziej nacjonalistycznego rządu w Serbii, gwałtowne marcowe zamieszki w Kosowie w 2004 r. oraz jednostronna deklaracja niepodległości, przerywają początkową próbę współpracy. Po UDI przez kosowskie władze albańskie, UPKM zostaje zidentyfikowany przez rząd serbski jako “czołowy obrońca serbskich interesów narodowych”, a uniwersytet przyjmuje tę samą serbską oficjalną reakcję na sprzeciw wobec niepodległości Kosowa. Utworzenie Uniwersytetu w Prizren, w tym programów kształcenia nauczycieli w języku bośniackim, jest wyraźną oznaką oporu wobec integracji. Reformy i instrumenty polityczne opracowane w ramach Procesu Bolońskiego mają na celu przekroczenie etnicznego charakteru uniwersytetu i włączenie go w proces westernizacji. Mimo to segregacja dwóch uniwersytetów nadal symbolizuje separację między społecznościami kosowskich Serbów i kosowskich Albańczyków. Aż do Deklaracji Niepodległości w 2008 r. władze lokalne utrzymywały restrykcyjne podejście do szkolnictwa wyższego (Ervjola, 2018: 9-11).

W 2013 r. Rada Europejska opublikowała raport rzucający światło na skorumpowany system edukacji; Uniwersytet w Prisztinie znalazł się w centrum uwagi w związku ze skandalami dotyczącymi nieuczciwych awansów. Nawet jeśli kosowscy naukowcy twierdzą, że liberalizacja edukacji obniżyła jej jakość, to rozprzestrzenianie się prywatnych uniwersytetów ma podłoże polityczne, a nie ekonomiczne. Bez względu na wdrożenie reform opartych na Procesie Bolońskim, Uniwersytet w Prisztinie nie porównuje się ani nie konkuruje z uniwersytetami w innych krajach europejskich. Uzyskiwane dyplomy, wiedza i umiejętności nie odpowiadają wymaganiom rynku europejskiego, co zwiększa bezrobocie wśród młodzieży i ogólne niezadowolenie w kraju (Ervjola, 2018: 12-14). Międzynarodowa próba powiązania edukacji i gospodarki nie powiodła się, w związku z czym nadal istnieje zagrożenie ukrytym konfliktem.

Wnioski

Rywalizacja między supermocarstwami nie pozwoliła ONZ na zapewnienie trwałego lub skutecznego rozwiązania konfliktów międzypaństwowych lub wewnątrzpaństwowych podczas zimnej wojny. Rywalizacja ta doprowadziła do wynalezienia “tradycyjnych” operacji pokojowych, które nie były przewidziane ani w Karcie Narodów Zjednoczonych, ani w innych oficjalnych dokumentach. Operacje pokojowe stały się realnym rozwiązaniem dla ONZ, aby wypełnić swoją główną odpowiedzialność, jednocześnie zapobiegając przekształcaniu się konfliktów w poważne problemy bezpieczeństwa z udziałem supermocarstw. Konflikty pozimnowojenne, z poważnymi kryzysami humanitarnymi, otworzyły nową erę w operacjach pokojowych, wymagając szerszych i bardziej kompleksowych działań wojskowych i cywilnych, wraz z udziałem innych organizacji międzynarodowych (Cockell, 2003: 120).

Nowe wielowymiarowe i wielofunkcyjne operacje zachęciły ONZ do przeglądu głównych dokumentów dotyczących utrzymania pokoju, przedefiniowania zasad i wytycznych dotyczących operacji. Przeprowadzona przez różne organizacje międzynarodowe pod przywództwem ONZ, UNMIK była jednym z głównych kamieni milowych w konceptualizacji operacji pozimnowojennych; nawet jeśli nie była to pierwsza wielonarodowa operacja pokojowa prowadzona przez ONZ. Najważniejszą cechą operacji pokojowej w Kosowie był jej system filarowy, który łączył różne organizacje, takie jak OBWE i UE. Elastyczność UNMIK, pozwalająca na funkcjonalne i strukturalne zmiany w systemie filarowym, była kolejną kluczową cechą misji. Chociaż rozpoczęta jako misja pokojowa ONZ, operacja pokojowa w Kosowie stała się zadaniem cywilnym wykonywanym głównie przez OBWE, a zwłaszcza przez EULEX, po 2008 roku. Tak więc od samego początku misja w Kosowie doświadczyła działań w zakresie tworzenia, egzekwowania, utrzymywania i budowania pokoju po zakończeniu konfliktu (Cockell, 2003: 121).

Esej pokazuje związek między konfliktem, ubóstwem i edukacją. Wymiar tego ukrytego kryzysu i dokumentacja brutalności przemocy wobec dzieci w wieku szkolnym wstrząsnęły społecznością międzynarodową i pokazały jej brak skuteczności w takich programach rekonstrukcyjnych. Wraz z upadkiem reżimów komunistycznych usuwających bariery zimnowojenne, odrodzenie się nacjonalistycznych narracji sprawiło, że kwestia edukacji narodowej znalazła się w Kosowie w centrum uwagi.

Kraj, który po upadku komunizmu rozpoczął długą walkę o niepodległość i państwowość, służy jako przykład do analizy i dyskusji na temat tego, w jaki sposób edukacja odegrała kluczową rolę. Kładąc nacisk na politykę edukacyjną, społeczność międzynarodowa, która wkroczyła do Kosowa, próbowała przenieść punkt ciężkości z odrębnych roszczeń etnicznych na wspólną wieloetniczną tożsamość. Wyniki pokazały, że walka o wieloetniczność, wielokulturowość i integrację była napędzana przez sprzeczne międzynarodowe i lokalne programy dotyczące roli edukacji w nowym państwie. Międzynarodowy program “liberalnego pokoju” koncentrował się na stabilności i bezpieczeństwie oraz kładł nacisk na równe prawa zbiorowe i szeroką zdecentralizowaną autonomię dla różnych społeczności etnicznych. Lokalni aktorzy postrzegali jednak edukację jako arenę wyłącznych roszczeń narodowych i etnicznych, a niektóre z zewnętrznych reform zostały wykorzystane do dalszej segregacji systemu edukacji i przywrócenia kontroli etnicznej. Strategia międzynarodowych aktorów polegająca na podkreślaniu praw zbiorowych i zdecentralizowanym zarządzaniu edukacją umożliwiła segregację edukacji. Taka strategia wzmocniła pozycję lokalnych elit, aby opierały się edukacji włączającej i zmusiła społeczności do dążenia do edukacji segregowanej etnicznie, co doprowadziło do dalszej separacji między już podzielonymi grupami etnicznymi (Ervjola, 2018: 15).

Separacja ta jest widoczna w szkolnictwie wyższym i zjawisku dualizacji etnicznej uniwersytetów. Rozwój Uniwersytetu w Prisztinie oraz innych publicznych i prywatnych uniwersytetów w Kosowie został wykorzystany przez kosowskie albańskie elity polityczne do konsolidacji i legitymizacji ich bazy władzy. W rezultacie powstał system edukacji, który odzwierciedla i powiela model segregacji i negatywnego pokoju. Funkcje edukacji można zatem postrzegać jako wynik dwóch rozbieżnych programów. Z jednej strony, społeczność międzynarodowa, koncentrując się na edukacji społeczności i mniejszości, starała się wspierać wieloetniczny system edukacji jako podstawę nowej wielokulturowej polityki, która wykraczałaby poza doświadczenie państwa narodowego i mogłaby zostać zintegrowana z UE. Z drugiej strony, lokalne elity (zarówno kosowscy Albańczycy, jak i Serbowie) zniweczyły te wysiłki, włączając edukację w proces budowania społeczeństwa, które pozostaje mononarodowe, a tym samym etnicznie ekskluzywne. Rezultatem jest system edukacji, który odzwierciedla napięcia między wielokulturowością i nacjonalizmem, segregacją etniczną i europeizacją oraz szerzącym się klientelizmem i kontrolą polityczną. To właśnie to zderzenie i napięcie między różnymi programami na nowo zdefiniowało i ukształtowało rolę edukacji w Kosowie po konflikcie (Ervjola, 2018: 16).

Szczegółowe zdefiniowanie wieloorganizacyjnej struktury, przeprowadzenie wspólnych ćwiczeń i szkoleń oraz przygotowanie wspólnych dokumentów operacyjnych przed rozmieszczeniem, pomogłoby zapewnić lepiej skoordynowane operacje pokojowe w przyszłości. Wielowymiarowe operacje pokojowe odniosą największy sukces, gdy interesy organizacji międzynarodowych i regionalnych będą zbieżne. Bez tej zbieżności i współpracy, tymczasowo osiągnięte cele nie przetrwają w długoterminowej strategii.

Bibliografia

Bush, K.D. i D. Saltarelli. 2000. Dwa oblicza edukacji w konfliktach etnicznych. Innocenti Research Centre. Florencja: UNICEF.

Karta na rzecz zmian (s.d.) Karta na rzecz zmian. Disponibile su: https://charter4change.org/ (dostęp: 24 maja 2023 r.).

Choedon, Y. (2010) “The United Nations Peacebuilding in Kosovo: The Issue of Coordination”, International Studies, 47(1), s. 41-57. doi: 10.1177/002088171104700103.

Cockell, John G. “Joint Actions on Security Challenges in the Balkan”, Michael Pugh and Waheguru Pal Singh Sidhu (eds.), The United Nations and Regional Security: Europe and Beyond, Boulder, Lynne Rienne Publisher, 2003, s. 115-136.

Duijzings, G.H.J. (1999) Religion and the Politics of Identity in Kosovo. PhD thesis. Universiteit van Amsterdam. Dostępna na: https://dare.uva.nl/personal/pure/en/publications/religion-and-the-politics-of-identity-in-kosovo(6811d877-98bf-4a6d-9f2f-676defba5fa1).html

Ervjola Selenica (2018): Education for Whom? Engineering Multiculturalism and Liberal Peace in Post-Conflict Kosovo, Southeast European and Black Sea Studies, s. 1-22.

Fischer, B. J. (1985) “Italian Policy in Albania, 1894-1943”, Balkan Studies, 26(1), s. 101-112.

Generalità – Difesa.it (s.d.). Dostępne na: https://www.difesa.it/OperazioniMilitari/op_int_concluse/KosovoUNMIK/Pagine/default.aspx (dostęp: 24 maja 2023 r.).

Hosmer, S. T. (2001) “The Conflict over Kosovo: Why Milosevic Decided to Settle When He Did”. Rand Corporation.

Istituto per gli Studi di Politica Internazionale (2009) Indipendenza del Kosovo. Istituto per gli Studi di Politica Internazionale. ISPI. Dostępne na: https://www.ispionline.it/sites/default/files/pubblicazioni/Indipendenza Kosovo 2-2009.pdf.

Jarstad, A., & Belloni, R. (2012). Introducing Hybrid Peace Governance: Impact and Prospects of Liberal Peacebuilding. Global Governance, 18(1), 1-6.

Josip Broz Tito | Biography & Facts (s.d.) Encyclopedia Britannica. Dostępne na stronie: https://www.britannica.com/biography/Josip-Broz-Tito (dostęp: 24 maja 2023 r.).

La Storia del Kosovo (s.d.). Dostępne na:http://www.italia-liberazione.it/novecento/antecedenti.html#:~:text=Nel 1877-78 avviene un,serba è intorno al 25%. (Dostęp: 24 maja 2023 r.).

Misja ONZ w Kosowie, UNMIK, Mandat (2016). Dostępne na stronie: https://unmik.unmissions.org/mandate (dostęp: 24 maja 2023 r.).

Martina Spernbauer, EU Peacebuilding in Kosovo and Afghanistan: Legality and Accountability, Leiden, Martinus