Krótkie spojrzenie na energię odnawialną na Słowacji: trendy i potencjał

Cele i strategia Słowacji w zakresie energii odnawialnej

Narodowy Plan Energetyczno-Klimatyczny Słowacji wyznacza ambitny cel osiągnięcia 19,2% udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r.^[1] Aby zapewnić bezpieczeństwo i przystępność cenową wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, państwo jest gotowe wspierać odnawialne źródła energii, które nie powodują znacznych dodatkowych kosztów dla konsumentów końcowych. Rządowa strategia faworyzuje odzyskiwanie ciepła z odpadów z produkcji zwierzęcej i roślinnej w biogazowniach i chce przyspieszyć wykorzystanie biometanu wytwarzanego z drewna, odpadów organicznych i pozostałości roślinnych. Takie podejście ma na celu uniknięcie konkurencji z rolnictwem i produkcją żywności.

Do 2030 r. Słowacja spodziewa się znacznego wzrostu zużycia energii odnawialnej, wynoszącego około 1 972 ktoe (lub 22,9 TWh). Krajowa strategia obejmuje zróżnicowaną mieszankę odnawialnych źródeł energii o następujących mocach zainstalowanych do 2030 r: Energia wodna (1,755 MW), Fotowoltaika (1,200 MW), Energia wiatrowa (500 MW), Biomasa (200 MW), Biogaz/biometan (200 MW) i Geotermia (4 MW). Biomasa obecnie dominuje w produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, a następnie biogazu, energii słonecznej i wodnej^[2]

Wyzwania i potencjał odnawialnych źródeł energii: wiatr i woda

Pomimo wysokiego potencjału, energia wiatrowa pozostaje w dużej mierze niewykorzystana na Słowacji ze względu na postrzeganą niestabilność i przeszkody regulacyjne. Od 2009 roku budowa elektrowni wiatrowych została niemal całkowicie wstrzymana, z dwoma małymi parkami wiatrowymi istniejącymi w Cerovej i Myjavie. Ramy regulacyjne i prawne nadal stanowią wyzwanie dla instalacji mniejszych turbin wiatrowych do użytku domowego. Tymczasem dwie zatwierdzone przez rząd elektrownie wodne są wstrzymane, a ich uruchomienie nie jest spodziewane przed 2025 r.^[3]

Rzeki Wag i Orawa, w szczególności na obszarach przed Starym Hradem i za Kralovianskim Meandrem, w tym tunel Oravka, mają znaczny potencjał hydroenergetyczny. Elektrownie zlokalizowane na tych obszarach o mocy ponad 30 MW są uważane za niezwykle opłacalne ze względu na niski koszt na zainstalowany megawat. Strategiczne lokalizacje wzdłuż tych rzek zapewniają optymalne warunki do efektywnego wykorzystania energii wodnej.

Według badań Durkansky et. al.^[4] małe elektrownie wodne (MEW) stanowią realne rozwiązanie pozwalające na wykorzystanie potencjału małych rzek, służących zazwyczaj jako sezonowe źródło energii. Przepływy strumieni, na których ustawiane są MEW, mają tendencję do wahań, często w zależności od warunków pogodowych i zmian sezonowych, co czyni je mniej idealnymi do stałej całorocznej produkcji energii elektrycznej. Jednak dzięki konwersji energii elektrycznej na wodór, nadwyżka energii generowanej z tych rzek może być przechowywana i wykorzystywana później, rozwiązując kwestię sezonowej zmienności. Co więcej, jako zdecentralizowane źródło energii, MEW mogą być instalowane w odległych obszarach, wspierając rozwój i promując samowystarczalność energetyczną, szczególnie na obszarach wiejskich.

Wykorzystując potencjał mniejszych rzek, Słowacja może wykorzystać MEW do stymulowania rozwoju gospodarczego w słabo rozwiniętych regionach. Takie podejście nie tylko zapewnia możliwość tworzenia nowych miejsc pracy, ale także przyspiesza wzrost gospodarczy na obszarach o znacznej liczbie ludności. Integracja MEW z miksem energetycznym Słowacji może być strategicznym krokiem w kierunku poprawy krajobrazu energetycznego kraju, oferując zrównoważoną i wydajną metodę zwiększenia produkcji energii odnawialnej, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju lokalnego i ochrony środowiska.

Przejście na energię odnawialną przy wysokich kosztach: energia słoneczna

Wysokie ceny energii i słabe perspektywy na przyszłość doprowadziły do gwałtownego wzrostu popularności energii fotowoltaicznej, napędzanej głównie przez prywatne firmy. Zmiana ta jest w dużej mierze próbą zmniejszenia zależności od rosyjskiego gazu. W ostatnim czasie wiele prywatnych podmiotów, od małych do średnich firm i energochłonnych fabryk, takich jak Chemosvit Svit – producent włókien tekstylnych, zainwestowało w instalacje fotowoltaiczne. Na uwagę zasługuje inwestycja w park solarny o wartości 30 milionów euro w pobliżu Štúrovo w południowej Słowacji, zaprojektowany do produkcji 30 megawatów dziennie, wystarczających do wsparcia kilku fabryk.

Skłonność do korzystania z energii słonecznej nie ogranicza się do korporacji, ale rozciąga się również na gospodarstwa domowe, jak zauważył Ján Karaba, dyrektor Słowackiego Stowarzyszenia Przemysłu Fotowoltaicznego. Zmiana ta rozpoczęła się przed rosyjską inwazją. Opłacalność energii słonecznej jest oczywista, gdy porówna się koszty energii elektrycznej z małych i większych instalacji słonecznych – około 100 euro za megawatogodzinę – z tymi z tradycyjnych źródeł, około 170-180 euro za megawatogodzinę. Pomimo wzrostu cen paneli fotowoltaicznych o 20-30% od jesieni, wzrost ten jest niewielki w porównaniu z ogólną eskalacją cen energii elektrycznej^[5]

Przewidywania i porównania w zakresie regionalnych inicjatyw ekologicznych

Firmy są coraz bardziej przygotowane do finansowania ekologicznych źródeł energii elektrycznej, oczekując wsparcia ze strony państwa, jak stwierdził prezes Chemosvit Jaroslav Mervart. W odpowiedzi ministerstwo gospodarki opracowuje strategie subsydiowania części tych kosztów. Zsolt Bindics, współinwestor w parku Štúrovo, zwrócił uwagę na bardziej znaczące inwestycje Węgier w zielone elektrownie w porównaniu ze Słowacją, krytykując niewystarczającą komunikację słowackiego rządu w zakresie udostępniania dodatkowych mocy dla przedsiębiorców^[6]

Sektor energii odnawialnej, w szczególności energii słonecznej, przeżywa niezwykły wzrost ze względu na wysokie ceny energii i strategiczne odejście od zależności od rosyjskiego gazu. Trend ten jest w dużej mierze napędzany przez prywatne firmy, w tym małe i średnie przedsiębiorstwa oraz większe przedsięwzięcia, takie jak park solarny w pobliżu Štúrovo. Pomimo rosnących kosztów paneli fotowoltaicznych, względna wydajność i niższe koszty energii elektrycznej sprawiają, że instalacje solarne są korzystnym wyborem zarówno dla firm, jak i gospodarstw domowych. Wraz z rozwojem tego sektora pojawia się zapotrzebowanie na bardziej znaczące wsparcie i jaśniejsze wytyczne ze strony państwa, szczególnie w porównaniu z inicjatywami krajów sąsiednich. Dynamiczna zmiana w kierunku energii odnawialnej, u podstaw której leżą zarówno względy ekonomiczne, jak i środowiskowe, odzwierciedla szersze zaangażowanie w zrównoważone i autonomiczne źródła energii. Transformacja ta, choć obecnie prowadzona przez sektor prywatny, wskazuje na znaczącą zmianę wzorców zużycia energii i wskazuje na przyszłość, w której energia odnawialna będzie głównym filarem strategii energetycznych.

Rozwój energii geotermalnej w Koszycach

Słowacki Program Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji zatwierdził propozycję uznania projektu energii geotermalnej w Kotlinie Koszyckiej za priorytet krajowy, umożliwiając mu otrzymanie finansowania w wysokości 56,1 mln euro. Finansowanie to ma na celu ułatwienie dostaw ciepła geotermalnego do regionu Koszyc do 2026 r.^[7] Decyzja została podjęta przez Komitet Monitorujący Komisji ds. Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, będącego integralną częścią słowackiego programu, który przeznacza łącznie 441 mln euro na wsparcie regionów przechodzących na bardziej ekologiczną gospodarkę^[8]

Inicjatywa, kierowana przez ministra inwestycji, rozwoju regionalnego i informatyzacji Petera Balíka, dotyczy krytycznej zależności Słowacji od importowanych paliw kopalnych do ogrzewania. Popierając wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, inicjatywa ta jest zgodna ze zobowiązaniami Unii Europejskiej w związku z kryzysem energetycznym i klimatycznym. W ciągu ostatnich dwóch lat Ministerstwo współpracowało z partnerami w celu zwiększenia potencjału geotermalnego Koszyc, dążąc do zmniejszenia zużycia paliw kopalnych i zwiększenia samowystarczalności energetycznej. Zasoby geotermalne Koszyc, jedne z największych na Słowacji, mają potencjał, by dostarczyć ciepło do 171 000 klientów i zmniejszyć emisję CO2 o 54 000 ton rocznie^[9]

Ruch naprzód i lokalny wpływ

Dzięki przyznanym funduszom, deweloper projektu MH Teplarensky Holding i jego partner GEOTERM KOSICE są gotowi do realizacji projektu ciepłowni w Koszycach. Całkowity szacowany koszt tego przedsięwzięcia wynosi 88 milionów euro. Inicjatywa ma na celu nie tylko zapewnienie rozwiązań grzewczych, ale także wsparcie rolnictwa i działalności rekreacyjnej poprzez dystrybucję ciepła resztkowego wzdłuż 15-kilometrowej trasy rury ciepłowniczej^[10]

Burmistrz Koszyc Jaroslav Polacek podkreśla wieloletnie uznanie dla zasobów geotermalnych tego obszaru, wyrażając optymizm co do postępów projektu w dostarczaniu ekologicznego ciepła i ustanowienia Koszyc liderem w wykorzystaniu energii geotermalnej na Słowacji[^11]. Dodatkowo, nowelizacja słowackiej “Ustawy o ogrzewaniu” z 2023 r. proponuje usprawnienie budowy infrastruktury grzewczej wykorzystującej źródła geotermalne i inne źródła odnawialne^[12]

Zaangażowanie w energię geotermalną w regionie Koszyc stanowi znaczący krok w kierunku zwiększenia niezależności energetycznej Słowacji i zrównoważenia środowiskowego. Inicjatywa ta odzwierciedla rosnący trend w kierunku zrównoważonych i samowystarczalnych strategii energetycznych, które są niezbędne dla długoterminowej stabilności gospodarczej i środowiskowej.

Energia jądrowa: nacisk na odnowioną elektrownię jądrową Mochovce

Elektrownia jądrowa Mochovce na Słowacji osiągnęła znaczący kamień milowy, ponieważ jej nowy blok został podłączony do sieci przy 20% mocy nominalnej 31 stycznia 2023 roku. Od tego czasu blok przeszedł serię testów i dostosowań, stopniowo zwiększając swoją moc wyjściową, aż osiągnął 90% mocy.^[13] Jak donosi Slovenské elektrárne, elektrownia wygenerowała już ponad 150 GWh energii elektrycznej i obecnie produkuje wystarczająco dużo, aby zaspokoić potrzeby około 750 000 gospodarstw domowych. Punktem kulminacyjnym tej fazy testów będzie nieprzerwana praca jednostki na 100% mocy przez 144 godziny.

Elektrownia Mochovce, składająca się z czterech bloków VVER, rozpoczęła budowę dwóch pierwszych bloków w 1982 roku. Budowę bloków 3 i 4 rozpoczęto w 1986 roku, ale wystąpiły opóźnienia i prace wstrzymano w 1992 roku. Pierwsze dwa bloki zostały ukończone i rozpoczęły działalność w 1998 i 1999 roku. Dekadę później wznowiono prace nad ukończeniem pozostałych bloków, przy czym blok nr 4 został ukończony rok lub dwa lata po bloku nr 3. Oczekuje się, że po osiągnięciu pełnej operacyjności, każdy z bloków będzie w stanie zaspokoić 13% zapotrzebowania Słowacji na energię elektryczną.

W ostatecznym projekcie nowych bloków uwzględniono znaczące ulepszenia w zakresie bezpieczeństwa i ochrony, w tym ulepszoną ochronę przed uderzeniami samolotów i systemy zarządzania kryzysowego. Wpływ na te ulepszenia miały wnioski wyciągnięte z katastrofy w Fukushimie.

Slovenské elektrárne, spółka należąca w równym stopniu do państwa słowackiego, włoskiego Enel i czeskiej grupy EPH, renegocjowała swoją umowę dotyczącą dostaw i cen ze słowackim Ministerstwem Gospodarki i Ministerstwem Finansów^[14]. Ta renegocjacja, będąca częścią środków mających na celu złagodzenie wysokich cen energii, przedłuża umowę na dostarczanie gospodarstwom domowym 5,5 TWh energii elektrycznej rocznie do 2025 roku, ze stopniowym wzrostem cen do 2027 roku. Umowa czeka na zatwierdzenie przez Komisję Europejską.

Prezes Branislav Strýček podkreślił rolę umowy w zapewnieniu długoterminowych, korzystnych warunków dostaw energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i zapewnieniu stabilnego otoczenia regulacyjnego dla słowackich elektrowni poprzez zagwarantowanie, że w latach 2023-2027 na spółkę nie zostaną nałożone żadne nowe obciążenia finansowe ani regulacje^[15]

Wraz ze zbliżaniem się do pełnej operacyjności nowych bloków w Mochovcach, Słowacja jest gotowa do przekształcenia swojego krajobrazu energetycznego, potencjalnie stając się eksporterem energii netto i znacznie zwiększając swoje krajowe bezpieczeństwo energetyczne i wkład w regionalny rynek energii.

Źródła

1. https://energy.ec.europa.eu/system/files/2020-03/sk_final_necp_main_en_0.pdf ↑

2. https://energy.ec.europa.eu/system/files/2020-03/sk_final_necp_main_en_0.pdf ↑

3. https://www.enercee.net/countries/slovak-republic/renewable-energy ↑

4. https://mdpi.com/20 76-3417/12/7/3525/html ↑

5. https://e.dennikn.s k/2816882/ekonomicky-newsfilter-je-tu-boom-fotovoltickych-elektrarni-firmy-zareagovali-rychlejsie-ako-stat/?ref=list&_ga=2.107171146.932351530.1650289269-1390437979.1623742369 ↑

6. https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/private-companies-lead-renewables-development-in-slovakia/ ↑

7. https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/slovakia-renewable-energy-market ↑

8. https://mirri.gov.sk/aktuality/cko/najvacsi-projekt-vyuzitia-geotermalnej-energie-v-strednej-europe-bude-v-kosiciach/ ↑

9. https://www.tschechien-online.org/news/20031-tschechien-slowakei-starten-projekte-erdwarme ↑

10. https://www.thinkgeoenergy.com/kosice-slovakia-geothermal-project-classified-as-national-priority-project/ ↑

11. https://www.kosiceonline.sk/geotermalny-vrt-pri-durkove-sa-stal-narodnym-projektom ↑

12. https://thinkgeoenergy.com/proposed-law-in-slovakia-incentivizes-geothermal-heating/ ↑

13. https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Mochovce-3-reaches-90-power-output ↑

14. https://www.reuters.com/article/idUSL8N3624EW/ ↑

15. https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Mochovce-3-output-increased-to-55 ↑