Stan zaawansowania prac nad Industrie 4.0 w Polsce

Indeks gospodarki i społeczeństwa cyfrowego w Polsce

Istnieje wiele sposobów na ilościowe określenie poziomu dostosowania przemysłu danego kraju do Industrie 4.0. Biorąc pod uwagę fakt, że pierwszym warunkiem kompatybilności każdego przemysłu z czwartą rewolucją jest cyfryzacja, warto zbadać poziom cyfryzacji Polski i porównać go z innymi krajami Unii Europejskiej. Indeks Gospodarki Cyfrowej i Społeczeństwa Cyfrowego (DESI) został stworzony przez Unię Europejską w celu porównania poziomu cyfryzacji wszystkich państw członkowskich UE, aby monitorować wyniki i pomóc rządom w ustaleniu priorytetów inwestycji w rozwój.

Indeks Gospodarki Cyfrowej i Społeczeństwa (DESI) 2022 ranking

Jak widać na rysunku 4.6, Polska jest jednym z najgorzej punktujących krajów w UE pod względem cyfryzacji, gdyż zajmuje dopiero 24 miejsce na 27 państw. W dużej mierze jest to spowodowane samym kapitałem ludzkim (tylko 42% Polaków posiada przynajmniej podstawową wiedzę i umiejętności cyfrowe, w porównaniu do 54% w UE, Komisja Europejska, 2022). Winne są również firmy, gdyż tylko 18% z nich zapewnia podstawowe szkolenia z zakresu ICT (Information and communications technology) (European Commission, 2022).

Integracja technologii w krajach UE (DESI, 2019)

Jak widać na rysunku 4.7 Polska w 2019 roku zajęła również 24 miejsce w UE pod względem integracji technologii cyfrowych – tylko 40% polskich małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) zintegrowało przynajmniej podstawowe technologie cyfrowe, co jest wynikiem o 15% niższym od średniej unijnej. Wciąż pozostaje wiele do zrobienia, aby osiągnąć cel UE, który zakłada, że do 2030 roku każdy kraj członkowski będzie miał 75% firm korzystających z Big Data, usług w chmurze i sztucznej inteligencji. Aby jak najszybciej dogonić inne kraje członkowskie i osiągnąć cel 75% do 2030 roku, polski rząd ogłosił różne środki i plany w celu zwiększenia konwersji cyfrowej polskich firm – zostaną one omówione w następnej sekcji “Perspektywy dla Polski”, w następnym rozdziale.

Indeks e-commerce w krajach UE

Kolejnym czynnikiem świadczącym o opóźnieniu Polski w cyfryzacji jest handel elektroniczny. Rysunek 4.8 pokazuje, że Polska ma 5. najniższy wynik w UE z zaledwie 25% MŚP korzystających z handlu elektronicznego,Balbix, 2019), który stanowi ważną część schematu czwartej rewolucji przemysłowej, ponieważ przyjęcie przez konsumentów nawyku zamawiania przedmiotów online ułatwia przejście do Smart Production. Osiągnięcie wysokiego wskaźnika konwersji na e-commerce pozwala na osiągnięcie tego zaawansowanego etapu adopcji Industrie 4.0, który zakłada komunikację konsumenta z maszynami zamówionego przez niego produktu poprzez wykorzystanie czujników. Polska ponownie plasuje się znacznie poniżej średniej unijnej – tylko 24% polskich MŚP (5. najniższy wynik) posiada usługi e-commerce. Ponadto, jak widać na wykresie 4.9, tylko 25% tych MSP (Integracja technologii cyfrowych, b.d.) (4. najniższy wynik w UE) korzysta z analizy big data, elektronicznej wymiany informacji, rozwiązań chmurowych czy mediów społecznościowych.

Odsetek polskich MŚP stosujących analizę big data, rozwiązania chmurowe, elektroniczne udostępnianie informacji lub social medıa, 2018 r

Jak widać na rysunku 4.10, Polska pod względem indeksu intensywności cyfrowej jest nieco mniej opóźniona niż w innych indeksach cyfrowych ustanowionych przez Komisję Europejską, gdyż ma dopiero 6. najniższy wynik. Indeks ten pokazuje dostępność 12 różnych technologii w przedsiębiorstwach, takich jak odsetek przedsiębiorstw dających dostęp do internetu co najmniej 50% pracowników, reklama internetowa, e-faktury itp.

Digital Intensity Index krajów UE w 2018 roku (% przedsiębiorstw wg poziomu)

Europejska tablica wyników innowacyjności 2021 r

Automatyzacja i roboty

Automatyzacja procesów przemysłowych z wdrożeniem robotów jest istotnym elementem Industrie 4.0, ponieważ jest pierwszym krokiem do w pełni zautomatyzowanej linii produkcyjnej połączonej z Internetem Rzeczy i rozwija się globalnie. W skali europejskiej trend ten jest szczególnie widoczny w Polsce. Robotyzacja pozwala na bardzo duże oszczędności kosztów produkcji, zwiększa elastyczność linii produkcyjnych manufaktur, a także przyczynia się do zastąpienia człowieka przez maszyny przy pracach powtarzalnych i często niebezpiecznych. Mimo to, wielu producentów w Europie nadal waha się przed wprowadzeniem zmian niezbędnych do zautomatyzowania linii produkcyjnej, ze względu na wysokie koszty związane z inwestycjami i odnowieniem posiadanego materiału, a także wysiłki konieczne do nadrobienia w zakresie modernizacji procesów.

W 2022 roku Polska nadal pozostaje daleko w tyle za swoimi sąsiadami pod względem automatyzacji przemysłu, posiadając jedynie 42 roboty na 10 000 pracowników, w porównaniu do 338 w Niemczech i 135 na Słowacji (Wobit, b.d.). Jednak według danych Międzynarodowej Administracji Handlowej 30% polskich firm jest skłonnych zainwestować w roboty w najbliższej przyszłości. Pozytywna dynamika wydaje się wyraźna: w 2018 roku wzrost globalnej sprzedaży robotów stanowił 6%, podczas gdy w Polsce 40%.

Jak określa Międzynarodowa Federacja Robotyki, liczba robotów w polskim przemyśle wzrosła w 2018 roku o zawrotne 40% w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2018 roku Polska stała się 16. krajem najbardziej zautomatyzowanym (pod względem gęstości robotów) na świecie, dzięki łącznej liczbie robotów wynoszącej 13 600. Jednak Polska nadal ma margines wzrostu, ponieważ w 2020 roku tylko 6% polskich małych i średnich przedsiębiorstw oraz 22% jej dużych przedsiębiorstw wykorzystuje roboty, w porównaniu do średniej Unii Europejskiej, która wynosi 7% robotyzacji dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz 25% robotyzacji dla większych przedsiębiorstw (International trade agency, 2020).

Administracja Handlu Przemysłowego podaje, że w kolejnych latach liczba robotów w Polsce, a tym samym ich gęstość, będzie wzrastać według modeli (Agencja Handlu Międzynarodowego, 2020). Do tej pory roboty w polskim przemyśle wytwórczym są wykorzystywane głównie w sektorze motoryzacyjnym (38,6% robotów jest wykorzystywanych w tym sektorze), chemicznym (18,9% robotów) oraz metalurgicznym (12,8%) – podaje Polski Instytut Ekonomiczny (trade.gov, 2020).

Rysunek 4.13: Wzrost liczby robotów w Polsce w stosunku do płac (2010-2016)

W 2013 roku 13% polskich firm określało się jako niezautomatyzowane, w 2016 roku odsetek ten spadł do zaledwie 3%, co jest bardzo dobrym wynikiem (S-GE, 2018). Ponadto 26% firm określało się jako w pełni zautomatyzowane, w 2013 roku liczba ta wynosiła tylko 13%. Zmiany te wynikają częściowo z rozwoju sytuacji na rynku pracy. Ponadto w Polsce działa wiele innowacyjnych i wydajnych firm produkujących roboty. Na przykład WObit, polski producent zautomatyzowanych pojazdów kierowanych – lub AGV – zdobył nagrody za swoją ofertę. Roboty te działają już w magazynach, a w połączeniu z inteligentnymi pickerami lub co-botami (robotami współpracującymi,Wobit, 2021).

Według Radosława Miśkiewicza (2019), Inn 2017, roczna sprzedaż robotów w Polsce poszła w górę o 16%, sprzedano 1 891 robotów, a jak widać na rysunku 4.13, liczba robotów w polskim przemyśle wzrosła prawie dwukrotnie, z 8 000 do 15 000 (Smieszek, Dobrzański, Dobrzańska, 2019). Ograniczona siła robocza Polski ogranicza jednak postępy Polski w automatyzacji, ponieważ jej udział w robotyzacji jest niższy niż u środkowoeuropejskich sąsiadów, którzy mają generalnie podobne koszty pracy, a opóźnienie to może zostać znacznie nadrobione jedynie z pomocą rządowych planów inwestycyjnych, które zostały omówione w ostatniej części niniejszej rozprawy.

Sztuczna inteligencja

Wzrost znaczenia sztucznej inteligencji przynosi znaczne zyski dla Industrie 4.0. Dotyczy to nie tylko kosztów i produktywności, ale także poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy, a także jakości. Kontrolując dane, a tym samym przepływy, producenci mogą zorganizować swój łańcuch produkcyjny, zintegrować nowe procesy i zyskać na produktywności, aby szybciej reagować na popyt, jednocześnie optymalizując swoje koszty, a tym samym zwiększyć swoją konkurencyjność. Dodatkowo, wraz z analizowaną w powyższym punkcie automatyzacją, sztuczna inteligencja pozwala fabrykom skupić się na działaniach o wyższej wartości dodanej, uwalniając pracowników od powtarzalnych i czasochłonnych zadań.

Jeśli chodzi o rozwój sztucznej inteligencji i jej wdrażanie przez producentów, Polska rozwija się w szczególnym kontekście. Niska obecność gigantów Big Tech (bardziej znanych jako GAFAM – Google Amazon Facebook Apple Microsoft) w tym kraju implikuje, że rozwój sztucznej inteligencji odbywa się na poziomie startupów. 3 największe startupy AI w Polsce to Nomagic, Infermedica i Molecule.one z budżetami odpowiednio 30,6 mln USD, 13,7 mln USD i 5 mln USD (www.ai-startups.org, n.d.)

Ponadto Polska może liczyć na dużą liczbę ekspertów zajmujących się zagadnieniem AI. Polska jest bowiem najlepszym krajem w krajach Europy Środkowo-Wschodniej pod względem liczby tych ekspertów, a siódmym w całej Unii Europejskiej, co świadczy o wysiłkach włożonych w to, by stać się regionalnym liderem w dziedzinie sztucznej inteligencji (Industry Europe, b.d.). Według Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu (PAIH, 2021) sektor AI w Polsce będzie się w przyszłości nadal rozwijał, dzięki dużej liczbie wykwalifikowanej siły roboczej, a także wysoce atrakcyjnym inicjatywom Polski w zakresie badań i rozwoju, w tym zachętom podatkowym, grantom i programom unijnym.

Perspektywy wdrożenia dla Polski

Według opracowania “Przemysł 4.0. Nowa rewolucja przemysłowa – jak Europa osiągnie sukces”. Polska jest “krajem niezdecydowanym” pod względem gotowości do wdrożenia technologii Industrie 4.0, mając dość niski wskaźnik gotowości w porównaniu z innymi krajami. Jednak GUS stwierdza, że polski przemysł wytwórczy ma ogólnie pozytywną tendencję. Rzeczywiście, na poziomie mikroekonomicznym 66,3% przedsiębiorstw przemysłowych planuje dokonać ważnych inwestycji w 2022 roku, w porównaniu do zaledwie 45,6% w 2016 roku (Industry Europe, b.d.).

Jednak pomimo chęci producentów do modernizacji przemysłu w celu dostosowania go do Industrie 4.0, o czym świadczy wzrost inwestycji na automatyzację, nie jest możliwe, aby samodzielnie “dogonili” oni inne kraje europejskie. Dlatego polski rząd zwielokrotnił swoje wysiłki w celu zrewolucjonizowania polskiego przemysłu, a mianowicie poprzez wspieranie producentów poprzez różne plany, a także poprzez wspieranie badań i rozwoju w celu maksymalizacji warunków dla innowacji.