Zmniejszenie ryzyka europejskich inwestycji w czyste technologie dzięki dywersyfikacji kluczowych surowców

Artykuł autorstwa Lorenzo Casullo^[1] i Erlenda Sundsdala Hansena^[2]

1. Wprowadzenie: Inwestycje w czyste technologie są spowalniane przez wysokie ryzyko

Erozja europejskiej bazy przemysłowej stała się kluczowym problemem dla przedsiębiorstw, pracowników i decydentów politycznych. Zagrożenie to, opisane przez Mario Draghiego jako “powolna agonia” w jego raporcie na temat konkurencyjności Europy w 2024 r.^[3], wywołało zdecydowane działania ze strony unijnych decydentów politycznych, wraz z przyjęciem w lutym 2025 r. Paktu dla czystego przemysłu.

Plan reindustrializacji i dekarbonizacji Europy koncentruje się na dwóch kluczowych sektorach: przemyśle energochłonnym i czystych technologiach. Sektory te oferują Europie przewagę konkurencyjną, biorąc pod uwagę istniejącą bazę produkcyjną. Przykładowo, sektor stalowy zatrudnia w Europie ponad 310 000 osób, a w UE działa 9 z 15 największych na świecie producentów elektrolizerów.^[4]

Sektory te stoją w obliczu wspólnych wyzwań związanych z konkurencyjnością, takich jak dostęp do ekologicznej i przystępnej cenowo energii, co podnosi koszty zarówno dla energochłonnych gałęzi przemysłu, takich jak produkcja stali, jak i zwiększa koszty produkcji dla producentów czystych technologii. Inne zagrożenia, specyficzne dla czystych technologii, obejmują zmienność popytu i dostęp do finansowania, a także zależność Europy od skoncentrowanych łańcuchów dostaw kluczowych surowców.

W tym artykule skupiamy się na ryzyku, jakie importowane minerały stwarzają dla rozwoju czystych technologii w Europie i realizacji celów Paktu dla czystego przemysłu.

2. Surowce krytyczne (CRM) mają kluczowe znaczenie dla czystych technologii, ale wiążą się ze znacznym ryzykiem

Przyspieszenie transformacji energetycznej w Europie spowodowało gwałtowny wzrost popytu na surowce krytyczne jako wkład w czyste technologie. Patrząc na baterie, lit jest kluczowym składnikiem pojazdów elektrycznych. Według najbardziej konserwatywnych szacunków IEA (scenariusz Stated Policies), globalny popyt na lit dla pojazdów elektrycznych ma wzrosnąć siedmiokrotnie do 2035 r.^[5]

Prawie 60% globalnego litu jest przetwarzane w Chinach i oczekuje się, że ich dominacja w łańcuchach dostaw utrzyma się^[6]. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podkreśliła niedawno, że 97% litu wykorzystywanego w UE jest importowane z Chin^[7], co odzwierciedla silną zależność od chińskiej globalnej potęgi w zakresie baterii litowo-jonowych. Ta zależność sprawia, że Europa jest podatna na zagrożenia geopolityczne i zakłócenia łańcucha dostaw wynikające ze zmian w polityce eksportowej i zwiększonej zmienności cen. Co więcej, wraz z rozwojem europejskiej produkcji baterii, popyt na rafinowany lit będzie nadal rósł, dodatkowo zwiększając ekspozycję na ograniczenia dostaw.

Innym przykładem jest rosnący rynek elektrolizerów, który ma w przyszłości napędzać popyt na kilka kluczowych surowców^[8]. Jednym z takich surowców jest iryd – metal z grupy platynowców wykorzystywany w elektrolizerach do produkcji czystego wodoru. Komisja Europejska prognozuje, że zapotrzebowanie na iryd do elektrolizerów wzrośnie do 2030 roku o niemal 50% w UE i aż o 250% na całym świecie.^[9]

Jako lider w produkcji elektrolizerów, UE stoi w obliczu znacznego ryzyka w swoim łańcuchu dostaw irydu. Źródłem obaw jest geograficzna koncentracja podaży, przy czym Republika Południowej Afryki odpowiada za 93% globalnej produkcji irydu^[10]. Kolejnym wyzwaniem jest utrzymująca się zmienność cen, budząca obawy o ograniczoną dostępność na rynku^[11]. Niedawne niskie ceny zmusiły południowoafrykańskie firmy wydobywające metale z grupy platynowców do cięcia kosztów^[12]. Przedłużające się spowolnienie może dodatkowo pogorszyć perspektywy gospodarcze i finansowe tych firm, zagrażając długoterminowym dostawom. W związku z tym połączenie wysokiej koncentracji geograficznej i zmienności cen sprawia, że Europa jest narażona na niedobory irydu, co może stać się istotną barierą dla rozwoju technologii elektrolizerów.

Technologia energii wiatrowej wymaga również kluczowych surowców, w szczególności pierwiastków ziem rzadkich (REE). Przewiduje się, że na poziomie UE zapotrzebowanie na REE dla magnesów do turbin wiatrowych wzrośnie prawie pięciokrotnie do 2030 r.^[13] W obliczu rosnącego popytu na REE, UE jest w dużym stopniu zależna od Chin, które zapewniają 100% dostaw ciężkich REE do UE i 85% lekkich REE^[14]. Ta skrajna zależność naraża UE na skutki potencjalnych ograniczeń eksportowych, zakłóceń w dostawach i zmienności cen.

Ryzyko związane z łańcuchem dostaw REE przybiera różne formy. Cięcia kwot eksportowych REE w Chinach w latach 2010-2011 spowodowały globalny niedobór i gwałtowny wzrost cen. Podobne zakłócenia mogą dziś spowolnić produkcję europejskich turbin wiatrowych, ponieważ Chiny niedawno wyprzedziły UE jako wiodący światowy producent^[15]. Z drugiej strony, chińska strategia niskich cen stworzyła ostatnio nadwyżkę podaży, potencjalnie zmniejszając konkurencyjność europejskiego wydobycia REE.^[16]

Tabela 1. Ryzyko łańcucha dostaw produktów czystych technologii wraz z powiązanymi CRM i dostawcami

Produkt z branży czystych technologii	Surowiec krytyczny	Dostawca	Ryzyko zakłóceń łańcucha dostaw
Akumulatory do pojazdów elektrycznych	Przetworzony lit	Chiny	Wysokie
Elektrolizery	Iryd	Afryka Południowa	Średnie
Turbiny wiatrowe	Pierwiastki ziem rzadkich	Chiny	Wysokie

Przykłady te pokazują, jak nadmierna zależność od Chin, wysoka koncentracja geograficzna łańcuchów dostaw i napięcia geopolityczne narażają Europę na ryzyko związane z łańcuchem dostaw. Wpływ ten jest dodatkowo potęgowany przez brak technologii recyklingu i zdolności na poziomie europejskim. Czynniki te zagrażają bezpieczeństwu i zrównoważoności europejskich łańcuchów dostaw CRM oraz konkurencyjności branż czystych technologii, z potencjalnymi negatywnymi skutkami kaskadowymi dla postępów w zakresie czystej energii i transformacji cyfrowej, spowalniając dekarbonizację i wysiłki na rzecz innowacji.

3. Ograniczenie krytyczności surowców może zmniejszyć ryzyko inwestycji w czyste technologie

Rozwiązanie 1: Zastąpienie alternatywnymi technologiami

Jedną z kluczowych strategii ograniczania krytyczności surowców jest rozwój czystych technologii, które wymagają mniejszego zużycia tych materiałów. Zastępowanie surowców krytycznych nie tylko zmniejsza zależność od tych, na które zapotrzebowanie ma gwałtownie wzrosnąć w związku z transformacją energetyczną, ale także redukuje ryzyka fizyczne, geopolityczne i wizerunkowe wynikające z koncentracji łańcuchów dostaw w określonych regionach. Przeciwdziałanie krytyczności surowców w sektorze czystych technologii poprzez substytucję może prowadzić do bardziej stabilnych dostaw surowców do baterii, z mniejszą liczbą zakłóceń, co zapewnia większą przewidywalność dla inwestorów.

praktycznym przykładem jest hiszpańska firma B5tec i jej technologia REDCAP. Ich nowa bateria do pojazdów elektrycznych i stacjonarnego magazynowania energii eliminuje potrzebę stosowania litu i kobaltu, zamiast tego wykorzystując obfite, tanie surowce^[17]. Eliminując potrzebę stosowania przetworzonego litu, REDCAP omija zależność od niestabilnego łańcucha dostaw zdominowanego przez Chiny, zmniejszając narażenie na ryzyko geopolityczne i zakłócenia. Co więcej, wyeliminowanie kobaltu zmniejsza zależność od dostaw z Demokratycznej Republiki Konga, która jest powiązana z gwałtownymi konfliktami, łamaniem praw człowieka i szkodami dla środowiska. Przyczynia się to do zminimalizowania zakłóceń w dostawach spowodowanych niestabilnością polityczną i łagodzi ryzyko utraty reputacji wynikające z wpływu wydobycia na lokalne społeczności.

Rozwiązanie 2: Dywersyfikacja dostaw i integracja pionowa

Chociaż substytucja jest skuteczną strategią, alternatywne materiały nie zawsze są dostępne lub przystępne cenowo w branży czystych technologii. Gdy nie można zastąpić CRM, dywersyfikacja dostaw i integracja pionowa są realnymi alternatywami, które pomagają zmniejszyć krytyczność.

Dywersyfikacja źródeł CRM zmniejsza zależność od kilku dostawców, częściowo łagodząc ryzyko i wpływ zakłóceń w dostawach, które mogłyby spowolnić rozwój czystych technologii. Europa Wschodnia i Północna może odegrać kluczową rolę we wdrażaniu tej strategii. Serbia jest domem dla największych europejskich złóż litu,^[18] podczas gdy 21 z 30 najbardziej potrzebnych CRM w UE znajduje się na Ukrainie^[19]. Co więcej, Szwecja, Finlandia i Norwegia zidentyfikowały niedawno złoża REE, które mogą stać się kluczowe dla dywersyfikacji europejskich dostaw CRM dla czystych technologii. Wykorzystanie złóż i rezerw w tych regionach może zmniejszyć zależność od Chin, zminimalizować wpływ zmienności cen i ryzyka geopolitycznego oraz zmniejszyć podatność na ograniczenia eksportowe i inne narzędzia geoekonomiczne. Niemniej jednak, aby dywersyfikacja była możliwa, Europa musi również przyspieszyć rozwój własnych zdolności wydobywczych, rafinacyjnych i przetwórczych.^[20]

Istnieje również rosnący trend wśród producentów czystych technologii, aby zintegrować wydobycie i przetwarzanie średniego szczebla z ich działalnością. GM zainwestowało ostatnio 650 milionów dolarów w wydobycie litu poprzez strategiczne partnerstwo z Lithium Americas Corp, zabezpieczając prawa do produkcji w celu zaopatrywania swoich pojazdów elektrycznych^[21]. Podobnie Tesla nabyła prawa do wydobycia litu i niklu w celu zabezpieczenia dostaw materiałów do baterii, podczas gdy Volkswagen zintegrował produkcję baterii ze swoim łańcuchem dostaw, zwiększając kontrolę nad dostawami na wyższym szczeblu. Strategie te zmniejszają krytyczność CRM poprzez zwiększenie kontroli łańcucha dostaw poprzez zapewnienie bezpośredniego dostępu do materiałów, kontrolowanie produkcji baterii i zmniejszenie zależności od dostawców zewnętrznych. W rezultacie zwiększają one stabilność dostaw i zmniejszają niepewność inwestorów związaną z zakłóceniami dostaw i ryzykiem geopolitycznym, dzięki czemu inwestycje w czyste technologie stają się bardziej atrakcyjne.

Rozwiązanie 3: Gospodarka o obiegu zamkniętym

Rozwiązania gospodarki o obiegu zamkniętym mają kluczowe znaczenie dla poprawy odzysku CRM z produktów wycofanych z eksploatacji, zwiększając podaż CRM i zmniejszając zależność zewnętrzną. Europejska ustawa o surowcach krytycznych (CRMA) wyznacza ambitne cele na 2030 r., w tym pozyskiwanie 25% zużycia CRM w UE z recyklingu. UE jest obecnie wiodącą siłą w globalnej gospodarce o obiegu zamkniętym, a ponad 50% niektórych metali (żelazo, cynk, platyna) jest już poddawanych recyklingowi, pokrywając ponad 25% zużycia w UE.^[22]

Europa Wschodnia odgrywa kluczową rolę w wysiłkach na rzecz recyklingu, a Polska jest liderem w górnictwie miejskim. Polska doświadczyła jednego z najwyższych wzrostów wskaźników recyklingu^[23] i jest domem dla pierwszego w UE zakładu recyklingu akumulatorów samochodowych, zlokalizowanego w zakładzie recyklingu metali z grupy platynowców Elemental w Zawierciu^[24]. Podkreśla to rosnące znaczenie zwiększania zdolności górnictwa miejskiego w celu wspierania niezależności surowcowej UE. Co więcej, kluczowe znaczenie ma zatrzymywanie odpadów i poprawa zdolności recyklingu w Europie. Jeśli większość odpadów z czystych technologii będzie nadal eksportowana do recyklingu, Europa pozostanie narażona na takie same zagrożenia związane z podażą wtórnego CRM, jak w przypadku pierwotnych źródeł CRM.

Inna innowacyjna strategia gospodarki o obiegu zamkniętym polega na etykietowaniu silników napędów elektrycznych informacjami o głównych źródłach REE^[25]. Ulepszenie etykietowania komponentów ułatwia procesy usuwania, które mogą poprawić odzyskiwanie CRM w silnikach i magnesach. Rozwiązanie to może pomóc operatorom gospodarki odpadami skuteczniej wydobywać CRM stosowane w silnikach i magnesach poprzez optymalizację ich procesów odzyskiwania, przyczyniając się w ten sposób do zwiększenia obiegu zamkniętego CRM.

Rozwiązania gospodarki o obiegu zamkniętym zmniejszają krytyczność CRM, zaspokajając część popytu poprzez recykling, zmniejszając zależność od dostawców zewnętrznych i łagodząc ryzyko związane z dostawami. Wzmocnienie wtórnych rynków CRM zwiększa odporność, podczas gdy integracja materiałów pochodzących z recyklingu z czystymi technologiami dodatkowo zmniejsza zależność od zagranicznych źródeł i dywersyfikuje podaż, zmniejszając podatność na zagrożenia i promując inwestycje.

4. Polityka promowania czystych technologii poprzez obniżanie ryzyka związanego z CRM

Polityka europejska uznała związek między instrumentami zmniejszającymi ryzyko łańcuchów dostaw CRM a promowaniem bazy przemysłowej czystych technologii dla Europy. Pod rządami poprzedniego Kolegium Komisarzy wprowadzono ustawę o przemyśle zerowego netto (NZIA) i CRMA jako inicjatywy uzupełniające plan przemysłowy Europejskiego Zielonego Ładu. NZIA ma na celu zwiększenie produkcji czystych technologii w UE, podczas gdy CRMA ma na celu wzmocnienie krajowych łańcuchów dostaw i wzmocnienie międzynarodowych umów dotyczących materiałów krytycznych.

Opierając się na nich, Clean Industrial Deal opublikowany w lutym 2025 r. dodatkowo wzmacnia zestaw narzędzi politycznych. Europejskie działania w zakresie wydobycia, przetwarzania i recyklingu zostaną pobudzone dzięki ogłoszonym 47 nowym projektom strategicznym zlokalizowanym w 13 państwach członkowskich UE, przy czym 25 projektów obejmuje działalność wydobywczą, 24 przetwarzanie, 10 recykling i 2 zastąpienie surowców. Projekty strategiczne obejmują 14 z 17 surowców strategicznych wymienionych w CRMA.^[26]

Ponadto Komisja stworzy platformę agregacji popytu i mechanizm kojarzenia strategicznych surowców. Utworzone zostanie specjalne unijne centrum surowców krytycznych, które będzie wspólnie nabywać surowce w imieniu zainteresowanych przedsiębiorstw i we współpracy z państwami członkowskimi. Inne zadania mogłyby dotyczyć koordynowania zapasów strategicznych, monitorowania łańcucha dostaw, opracowywania produktów finansowych w celu inwestowania w dostawy na rynku wyższego szczebla w UE i państwach trzecich.

Równolegle, zgodnie z przygotowywaną ustawą o gospodarce o obiegu zamkniętym, przepisy dotyczące sektorów takich jak e-odpady zostaną poddane przeglądowi w celu zapewnienia, że będą one prostsze, dostosowane do celu i będą odzyskiwać kluczowe surowce, które zawierają. Projekt potencjalnej nowej inicjatywy IPCEI dotyczącej zaawansowanych materiałów o obiegu zamkniętym dla czystych technologii mógłby poszerzyć zakres obecnych inicjatyw dotyczących możliwości recyklingu.

Podsumowując, ramy polityczne dla zmniejszenia ryzyka łańcuchów dostaw CRM prawdopodobnie będą bardziej sprzyjać strategiom opisanym w tym artykule: gospodarce o obiegu zamkniętym, substytucji i dywersyfikacji dostaw. Wiele należy zrobić, aby zapewnić szybkie i skuteczne wdrożenie tych instrumentów w państwach członkowskich w celu zabezpieczenia krajowych dostaw CRM, które wspierają rozwój sektora czystych technologii w Europie.

Odniesienia i przypisy końcowe

1. Lorenzo jest dyrektorem regionalnym na Europę w Ricardo plc z siedzibą w Madrycie. Nadzoruje portfolio doradcze w ośmiu europejskich biurach zatrudniających 450 pracowników. Pasjonat przyspieszenia przejścia na czystą energię, mobilność i przemysł, Lorenzo ściśle współpracuje z instytucjami UE i stowarzyszeniami branżowymi jako zaufany ekspert dostarczający wpływowe rozwiązania w ramach głośnych zadań. Z wykształcenia ekonomista (Cambridge, City University), pracował jako doradca i urzędnik państwowy w ONZ i OECD, a także jako konsultant prywatnych inwestorów w dziedzinie infrastruktury. Publikuje obszernie i prowadzi wykłady w całej Europie, reprezentując Ricardo zarówno na forach krajowych, jak i międzynarodowych. ↑
2. Erlend jest konsultantem w Ricardo plc, gdzie koordynuje prace nad surowcami krytycznymi. Pracuje w Madrycie na przecięciu geopolityki, transformacji energetycznej i zmian klimatycznych, współpracując z instytucjami UE i zainteresowanymi stronami rządowymi w Europie, Afryce i Ameryce Łacińskiej w celu opracowania strategii i polityk. Posiada tytuł magistra geopolityki i studiów strategicznych, wcześniej przygotowywał raporty geopolityczne i gospodarcze dla norweskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Ambasadzie Norwegii w Madrycie, a także zdobył doświadczenie dyplomatyczne w Ambasadzie Ghany. ↑
3. Draghi, M. (2024). Przyszłość europejskiej konkurencyjności. https://commission.europa.eu/topics/eu-competitiveness/draghi-report_en#paragraph_47059 ↑
4. Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP (2025). Europejski plan działania w zakresie stali i metali. https://single-market-economy.ec.europa.eu/publications/european-steel-and-metals-action-plan_en ↑
5. IEA (2024). Critical Minerals Data Explorer. https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/critical-minerals-data-explorer ↑
6. IEA (2024). Global Critical Minerals Outlook 2024. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024 ↑
7. Komisja Europejska (2024). Przemówienie inauguracyjne przewodniczącej von der Leyen podczas Dialogu Przemysłu Czystych Technologii. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/ne/speech_24_977 ↑
8. IEA (2024). Global Critical Minerals Outlook 2024. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024 ↑
9. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889 ↑
10. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889 ↑
11. IEA (2024). Global Critical Minerals Outlook 2024. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024 ↑
12. Tamże ↑
13. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889 ↑
14. Systemy informacji o surowcach Komisji Europejskiej (2023). Główni dostawcy CRM w UE (2023) i ich poziom zarządzania. https://rmis.jrc.ec.europa.eu/eu-critical-raw-materials ↑
15. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889 ↑
16. Tamże ↑
17. REDCAP (n.d.) https://redcap.energy/ ↑
18. Portal, L. (2023). Serbia i kopalnie litu Jadar: czy projekt zostanie wznowiony? https://www.blue-europe.eu/analysis-en/country-analysis/serbia-and-jadar-lithium-mines-will-the-project-resume/ ↑
19. Starcevic, S. (2025). UE oferuje Ukrainie własną “korzystną” umowę w sprawie minerałów. https://www.politico.eu/article/critical-minerals-rare-earths-deal-eu-not-donald-trump/ ↑
20. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. JRC Publications Repository – Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne ↑
21. De Donno (2024). DAL POZZO ALLA MINIERA. GEOGRAFIA DELLE NUOVE DIPENDENZE. https://www.limesonline.com/rivista/geografia-nuove-risorse-energetiche-clima-ambiente-cambiamento-climatico-rinnovabili-elettrico-terre-rare-17913520/ ↑
22. Draghi, M. (2024). Przyszłość europejskiej konkurencyjności. https://commission.europa.eu/topics/eu-competitiveness/draghi-report_en#paragraph_47059 ↑
23. Bracken, B. (2023). Górnictwo miejskie stawia Polskę na drodze do bardziej ekologicznej przyszłości. https://www.ifc.org/en/stories/2023/urban-mining-putting-poland-on-path-to-a-greener-future ↑
24. Darley, J. (2024). Elemental jest liderem w dziedzinie recyklingu “górnictwa miejskiego”. https://sustainabilitymag.com/articles/elemental-holdings-advancing-critical-metals-recycling ↑
25. JRC (2023). Analiza łańcucha dostaw i prognoza zapotrzebowania na materiały w strategicznych technologiach i sektorach w UE – badanie prognostyczne. https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132889 ↑
26. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_864 ↑