W ostatnich latach rumuński przemysł technologiczny przeżywa eksplozję. Technologiczne behemoty, takie jak Google, IBM, Microsoft i Vodafone, założyły operacje w rozwijających się obszarach miejskich kraju, aby wykorzystać jeden z najcenniejszych aktywów kraju – jego ludzi. Według badania przeprowadzonego w 2017 roku przez firmę KeysFin zajmującą się usługami informacyjnymi, ponad 106 000 pracowników technologii informacyjnych (IT) było zatrudnionych w obszarach miejskich, takich jak Bukareszt i Cluj, z około 7 000 nowych absolwentów dodawanych każdego roku. Czy ten start-up może być skutecznie wykorzystany przez rząd do rozwiązania problemów strukturalnych kraju?
Sprzeczne trendy w rumuńskiej gospodarce
W ubiegłym roku Rumunia została wyniesiona przez Bank Światowy do grupy krajów o wysokich dochodach. Nadal jednak według BŚ osiągnęła 79 proc. średniego poziomu życia w UE-28, równego Polsce. Rumuńscy analitycy uważają, że ten czynnik ma kluczowe znaczenie dla decyzji o ocenie inwestycji i negocjacji akcesyjnych z OECD. W 2020 roku jeszcze , Rumunia wyprzedziła siedem innych państw członkowskich w zakresie wskaźnika rzeczywistej konsumpcji indywidualnej (AIC). Inny wskaźnik poziomu życia, PKB na mieszkańca według standardowego parytetu siły nabywczej, plasuje Rumunię na poziomie 69% średniej UE, porównywalnym z Łotwą, ale wyższym niż Grecja (68%), Chorwacja (65%) i Bułgaria (65%) (53% ). Ponieważ AIC jest obliczany na podstawie towarów i usług rzeczywiście konsumowanych przez osoby fizyczne, różnica między wskaźnikiem a PKB wskazuje, że Rumunia osiąga słabe wyniki w produkcji, ale dobre w konsumpcji. Nowo uruchomiony przez rząd Narodowy Plan Inwestycji i Odnowy Gospodarczej ma na celu osiągnięcie konwergencji z gospodarkami europejskimi, przy czym PKB na mieszkańca według standardowego parytetu siły nabywczej ma wynosić 87 procent średniej UE-27 do 2025 roku. Rok 2020 nie był jednak normalnym rokiem.
Dane gospodarcze są nadal oczekiwane, aby ocenić wpływ COVID w 2021 r., ale ostateczne liczby nie są dobre dla 2020 r. i niewiele lepsze dla 2021 r. Jak dotąd Narodowy Instytut Statystyczny (NIS) potwierdził wzrost PKB w pierwszym kwartale 2021 r. oraz niewielkie, ale znaczące ożywienie w drugim kwartale. Jednak przy rocznej stopie wzrostu na poziomie -3,8 proc. w 2021 r., najniższej od 2010 r., konwergencja z innymi krajami UE jest wątpliwa. Na ten wyjątkowo zły wynik wpłynęły po części skutki pandemii, ale także polityka rządu.
Co istotniejsze, w zakresie tworzenia PKB w ostatnich latach zarysowała się istotna zmiana w strukturze wzrostu. Handel wyprzedził przemysł jako sektor o największym wkładzie. W rzeczywistości, nawet przed kryzysem COVID, przemysł wyraźnie zwalniał pod względem wielkości. Efekt pandemii jedynie pogłębił istniejący już spadek w przemyśle, przy czym udział przemysłu w PKB (łącznie z budownictwem) zmniejszył się o jeden procent. . W rezultacie przemysł wniósł do wzrostu PKB ujemne 1,2 punktu procentowego. Podczas gdy handel towarowy wniósł 65,74 proc. do PKB (w 2020 r.), jego wkład we wzrost gospodarczy wyniósł zaledwie jeden punkt procentowy. Pewien sektor wydaje się jednak błyszczeć. Wreszcie, kryzys nie zaszkodził rolnictwu, którego waga w gospodarce Rumunii jest większa niż większości gospodarek UE.
Budownictwo, informacja i komunikacja (IT&C) oraz usługi profesjonalne i wspierające były głównymi sektorami odpowiedzialnymi za ogólne wyniki gospodarki. Rozwój sektora usług jako całości przyczynił się znacząco do wzrostu gospodarczego na poziomie 2,4 procent, ze względu na jego dominację w tworzeniu PKB.
W czasie pandemii przemysł informatyczny i sektor usług o wartości dodanej oraz ich wkład w rumuński PKB przyczyniły się do rozwoju gospodarczego, podczas gdy sektor publiczny wprowadził na rynek ogromne ilości gotówki. Rząd stworzył pakiety rekompensat, aby pomóc zablokowanym przedsiębiorstwom i ich pracownikom. Pojawiały się one jednak także jako pieniądze unijne, których Rumunia nie absorbowała z powodu niezdolności do opracowania odpowiednich projektów i kierowała je do małych i średnich firm.
Działania rządu rumuńskiego podczas rozprzestrzeniania się Covid
Rząd uruchomił w ubiegłym roku Narodowy Plan Inwestycji i Odnowy Gospodarczej, którego celem jest pomoc przedsiębiorstwom we wznowieniu działalności, zwiększeniu inwestycji i konkurencyjności oraz zachęceniu do dokapitalizowania środowiska biznesowego do 2030 roku. Rumunia jest ukierunkowana na wszystkie obszary, w których ma braki (infrastruktura publiczna, transformacja cyfrowa, nowa rewolucja technologiczna, przejście do zrównoważonej gospodarki). Konkretne działania rządu z jednej strony zapewniają dotacje dla sektorów, w których środki zdrowia publicznego nałożone w ramach Covid-19 spowodowały spadek aktywności i akumulację długów, a z drugiej strony zachęcają do inwestycji w obszarach o wysokim potencjale rozwojowym. Dodatkowo plan zawiera szereg gwarancji państwowych, które mają ułatwić proces pozyskiwania finansowania.
Nie zrekompensowało to oczywiście niezwykle surowych środków, które rząd ustanowił po rozpadzie Covid. 19 milionów Rumunów żyło pod pełną blokadą narodową, starając się spowolnić rozprzestrzenianie się pandemii SARS-CoV-2 COVID-19 w ciągu wielu miesięcy.
Ostatni raport Narodowego Banku Rumunii na temat stabilności finansowej uznaje dwa nowe poważne ryzyka systemowe, które nawet nie istniały w poprzednim raporcie z grudnia 2019 r. Oczekuje się, że zaufanie inwestorów do gospodarek wschodzących będzie się szybko pogarszać, podobnie jak krajowe równowagi makroekonomiczne, w tym struktura i koszt finansowania deficytu budżetowego. Kolejnym istotnym ryzykiem jest niepewne i nieprzewidywalne środowisko regulacyjne w sektorze finansowo-bankowym, natomiast dwa inne ryzyka mają umiarkowaną skalę i dotyczą niespłacania kredytów zaciągniętych przez sektor pozarządowy oraz dostępu gospodarki realnej do finansowania.
W skonsolidowanym budżecie ogólnym deficyt wyniesie blisko 7 proc. szacowanego na ten rok PKB. W analogicznym okresie ubiegłego roku deficyt wyniósł -9,20 procent PKB. Obie te liczby są wyjątkowo fatalne. W wyniku działań związanych z pandemią utracono liczne dochody.
Wpływy z podatku dochodowego były o 12,5 procent niższe niż w tym samym okresie ubiegłego roku. Podatki i opłaty od nieruchomości spadły o prawie 35% w wyniku ograniczeń i odroczeń podróży. Składki na ubezpieczenia publiczne, podstawowe źródło dochodów dla ogólnego budżetu skonsolidowanego, również spadły o 17 proc. w wyniku przyznanych ułatwień fiskalnych i gwałtownego spadku aktywności w kilku sektorach gospodarki.
Tak więc, podczas gdy dochody były o 5% niższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego, wydatki wzrosły aż o 15% w ujęciu nominalnym. Wzrost wydatków wynikał ze wzrostu wypłat z tytułu pomocy społecznej, które były wyższe o ponad 21,9 proc. Znacznie wyższe od ogólnego poziomu, ale normalne w warunkach pandemii. Z drugiej strony państwo zwiększyło wydatki na projekty bezzwrotne, nakłady inwestycyjne oraz wydatki na towary i usługi.
Zwrot akcji
Ekonomista Bogdan Glavan a, profesor Rumuńsko-Amerykańskiego Uniwersytetu w Bukareszcie, zwrócił uwagę w wywiadzie dla Balkan Insight, że sama natura kryzysu do wyjaśnienie solidnych wyników gospodarczych Rumunii od początku pandemii. W przeciwieństwie do wielu wcześniejszych krachów, spowolnienie w COVID-19 nie było spowodowane niestabilnością systemu, ale ograniczeniami rządowymi.
Rządowe blokady zostały bardzo skrytykowane w całym spektrum politycznym: “To istny narodowy freakshow, karnawał dziwaków”(Profit.ro, Clever Group,druga rumuńska grupa medialna) “Dyskryminacja całego narodu”(ActiveNews Romania, część innej dużej grupy medialnej). Krytyka nadeszła ze wszystkich stron, w tym od prominentnych polityków związanych z PSD lub PNL: poseł do Parlamentu Europejskiego, Cristian Terhes – którego możemy zaklasyfikować jako lewicowo-konserwatywnego – wybrany z listy Partii Socjaldemokratycznej, próbował nawet wnieść sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, podczas gdy w czasie ostatniego marszu w całym kraju wybuchły wielkie protesty. Nie miało to jednak żadnych konsekwencji przy urnach, gdyż obie główne partie, Socjaldemokraci i Liberałowie, głosowały za środkami Covid.
Ostatnio stanowisko rządu odwróciło się, a premier Florin Citu wykluczył nowe blokady. Na konferencji prasowej14 września, wyraźnie stwierdził, że ma nadzieję zakończyć 2021 rok, z 7% deficytem, “ale problem polega na tym, że musi spaść z 7% do 3%,”. Rumunia nie może sobie pozwolić na podnoszenie podatków, które szkodzą atrakcyjności inwestorów. “Deficyt nie zmniejszy się, jeśli nie będą pobierane bardziej efektywne podatki” – utrzymywał.
Wskaźnikiem zaufania są zdolności adaptacyjne kluczowych sektorów rumuńskiej gospodarki, w tym IT i hotelarstwa. Ponadto obietnica dostępu do planu naprawczego Komisji Europejskiej o wartości 29 mld dolarów postawiła Rumunię w “bezprecedensowo korzystnym środowisku”, . Napływowi pieniędzy z UE towarzyszy jednak ponowna presja na uporządkowanie ksiąg rachunkowych i wypełnienie obietnicy centrolewicowego rządu, by osiągnąć oszczędności fiskalne bez rezygnacji z rozwoju gospodarczego, który wcześniejszy lewicowy rząd napędzał poprzez wzrost płac i emerytur.
Widać to również w ostatnich decyzjach nowego premiera : w środę 15 września premier Rumunii Florin Cîtu wskazał, że nie będzie już dążył do zamykania operacji handlowych, gdy zachorowalność na Covid wzrośnie powyżej 3 na tysiąc.
“Potrzebujemy jakiegoś rodzaju monitoringu, aby utrzymać operacje gospodarcze otwarte. Zielony certyfikat […] jest jednym z zaleceń, aby nadal być otwartym na tę działalność. Restauracje mogą pozostać otwarte na zasadzie zielonego certyfikatu; to jest propozycja, zobaczymy, czy certyfikat zostanie przyznany w CNSU. […] Mamy teraz szczepienia i jesteśmy też w stanie sprawdzić, czy ktoś jest zaszczepiony, przebadany, czy nie jest chory. Jest to sposób na utrzymanie otwartej gospodarki, ale jednocześnie przestrzeganie pewnych praw, “
Zastosowanie tego nowego środka jest jednak wątpliwe. Rezygnacja partii kończy tydzień politycznego zamieszania, które rozpoczęło się, gdy premier Florin Cîţu zwolnił ministra sprawiedliwości i członka USR-Plus Steliana Iona za niepodpisanie programu rozwoju regionalnej infrastruktury o wartości dziesięciu miliardów euro. “Dziś rano zrealizowaliśmy to, co zapowiedzieliśmy” – napisał we wtorek online Dan Barna, lider USR-Plus. “Zarejestrowaliśmy się i złożyliśmy rezygnację w kancelarii premiera, wraz z ministrami USR PLUS. Robimy postępy” Wszystkich sześciu ministrów młodszej partii koalicyjnej złożyło rezygnację. Koalicja rządząca, która kontroluje 56% miejsc w parlamencie, składa się z liberałów Cîţu, USR-Plus i partii mniejszości węgierskiej UDMR.
Przedsiębiorcy sceptycznie nastawieni do działań rządu
Ogłoszony niedawno przez rząd wzrost gospodarczy o 13% w II kwartale, powyżej oczekiwanego poziomu, nie znajduje odzwierciedlenia w rzeczywistości środowiska biznesowego, twierdzi większość rumuńskich przedsiębiorców, według badania przeprowadzonego przez CIEL ROMANIA, jednego z najważniejszych producentów oprogramowania dla firm. Zamiast tego, prawie wszyscy przedsiębiorcy mówią, że koszty wzrosły wraz z dostawcami. Ponadto wielu z nich twierdzi, że niestabilność i brak przewidywalności utrzyma się w rumuńskim środowisku biznesowym, biorąc pod uwagę obecny kontekst polityczny.
Około 62% rumuńskich przedsiębiorców twierdzi, że nie odczuwa wzrostu gospodarczego zapowiadanego przez rumuński rząd. Głównymi powodami jest to, że ceny mediów i ceny w sklepach znacznie wzrosły w tym okresie – wynika z badania CIEL Romania. Ponadto ponad 26% firm nie zauważa żadnych realnych zmian w porównaniu z rokiem 2020, pomimo oficjalnie ogłoszonych optymistycznych danych, a brak przewidywalności spowodowany przez środowisko polityczne powoduje niepewność w środowisku biznesowym.
“Rumuńscy przedsiębiorcy potrzebują więcej przewidywalności, ale jak widzimy od kilku lat, środowisko polityczne tworzy raczej niepewność w środowisku biznesowym” – powiedziało anonimowe źródło w rumuńskiej Izbie Handlowej dla Blue Europe. “Do tego wszystkiego dochodzą ograniczenia związane z pandemią, które wpływają na biznes. W tej chwili jedynym źródłem przewidywalności są inwestycje w cyfryzację, w rozwiązania programowe, które dostarczają dokładnych danych i pomagają podejmować prawidłowe i spójne decyzje, bez ryzyka “.
Ze wspomnianego badania, jednego z najważniejszych w ostatnich miesiącach, wynika również, że ponad 71,4% przedsiębiorców przyznaje, że poziom przewidywalności lokalnego otoczenia biznesowego w tym roku spadł w porównaniu z rokiem 2020, a tylko 7,5% z nich uważa, że poziom ten wzrósł.
Zdaniem respondentów zapowiadany przez rząd awans gospodarczy nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości rynkowej. Dla 91,8% przedsiębiorców koszty z dostawcami wzrosły w tym okresie. Ponadto tylko 9,5% firm odnotowało wzrost obrotów.
Na tle niepewnego rynku, jak pokazują dane z badania, rumuńscy przedsiębiorcy postanowili nadać większe znaczenie digitalizacji. Z badania CIEL wynika, że 45% firm dokonało inwestycji w digitalizację w czasie pandemii, a 37% planuje nowe inwestycje w najbliższych miesiącach.
Kwoty przeznaczone na cyfryzację w 61,2% przypadków wynosiły poniżej 1000 euro, w przedziale od 1000 do 3000 euro dla 27,2% firm, a powyżej 3000 euro dla 11,6% z nich.
Najczęściej kupowane przez przedsiębiorców oprogramowanie to te dla średnich firm – jak oprogramowanie do zarządzania, e-commerce, produkcji i księgowości, ale także te dla dużych firm – jak systemy ERP, w wielu przypadkach dostosowane do specyficznych potrzeb firm.
Wśród uczestników badania CIEL Romania 32% to firmy usługowe, 25% działa w handlu, 15% w budownictwie, 12% w IT, a pozostali mają firmy w branży produkującej materiały, żywność lub odzież. Około 14% ma obroty między 1 a 5 mln euro, 2,7% przekracza ten próg, a 83% odpowiadających przedsiębiorców ma obroty poniżej 1 mln euro.
Komisja Europejska opublikowała 21 czerwca 2021 r. europejską tablicę wyników innowacyjności (European Innovation Scoreboard 2021), która pokazuje, że wyniki innowacyjności w całej UE wciąż się poprawiają. Średnio wyniki w zakresie innowacji wzrosły o 12,5% od 2014 r. Konwergencja trwa wewnątrz UE, przy czym narody o niższej wydajności rozwijają się szybciej niż te o większej wydajności, zmniejszając tym samym lukę innowacyjną między nimi. Rumunia uzyskała ostatni wynik.
