3.6 procent słowackiego PKB i 3,9 procent siły roboczej było w 2016 roku poświęcone rolnictwu. Duże gospodarstwa rolne są cechą definiującą przemysł rolniczy; średnia wielkość gospodarstwa na Słowacji wynosi 77,5 ha, w porównaniu do średniej UE wynoszącej 14,4 ha. Słowacja posiada grunty rolne zajmujące ponad 40% powierzchni kraju. Buraki cukrowe, ziemniaki, pszenica, jęczmień, owoce, produkty leśne, kukurydza, świnie, bydło, drób i owce to główne produkty rolne. Słodowanie i produkcja piwa to dwa dodatkowe znaczące przemysły rolnicze na Słowacji.
Brak młodych ludzi zainteresowanych rolnictwem jest podstawową przeszkodą dla narodowego rolnictwa. Brakuje również inwestycji w sektorze badań i rozwoju. Słowacja ma jeden z najniższych budżetów na naukę w Europie, wydając tylko około 0,7% swojego PKB na badania i rozwój. Słowacki przemysł rolno-spożywczy wymaga fundamentalnej pomocy i zachęt finansowych, aby zachęcić rolników do pozostania w biznesie poprzez poprawę ekosystemów rolnych.
Rynek rolny w Słowenii – co sprawia, że jest to kraj bogaty rolniczo?
Pod względem różnorodności i stabilności krajobrazu, era chłopska, która charakteryzuje się kompleksowym zarządzaniem na małą skalę i produkcją mozaikowych struktur krajobrazowych, wytworzyła najbardziej wartościowe struktury krajobrazowe.
Uprawa winogron i produkcja wina to dominujące działania na obszarach uprawy winorośli. Słowackie regiony winiarskie stanowią północną granicę rozległego południowo-środkowoeuropejskiego regionu winiarskiego. Niezależnie od ukształtowania terenu, winorośl uprawiana jest na najcieplejszych stokach. Najstarsze zapisy datują uprawę winorośli na VII i VIII wiek p.n.e. W latach 1990-2021 całkowita powierzchnia upraw winorośli zmniejszyła się o 24,1%, a produkcja wina spadła o około 40%. Szczególnie narażone są małe, tradycyjne winnice. Na tradycyjne winnice znaczący wpływ wywarła kolektywizacja i intensyfikacja rolnictwa, ponieważ wiele małopowierzchniowych winnic zastąpiono wielkopowierzchniowymi, często z rozległymi tarasami, które były technicznie prostsze w uprawie.
Ponieważ tradycyjne krajobrazy łąkowo-pastwiskowe nie były znacząco dotknięte działalnością człowieka w poprzednim stuleciu, ich klasyczny wołoski kolonialny charakter został zachowany, zazwyczaj w odległych lub niedostępnych miejscach z małą lub żadną infrastrukturą. Ponieważ te dawne krajobrazy rolnicze obejmują obecnie jedynie niewielki obszar i są stale zagrożone przez działalność człowieka, należy poświęcić im więcej uwagi. Najbardziej rozpowszechnionym typem tradycyjnego krajobrazu rolniczego (obejmującym 6,3 proc. terytorium Słowacji) jest krajobraz z rozproszonymi społecznościami, następnie krajobraz łąkowo-pastwiskowy (5 proc.) i krajobraz winiarski (stanowiący mniej niż 1 proc. gruntów Słowacji).
Rynek rolny na Słowacji – kiedy sektor rolny zaczął przypominać to, co jest teraz
era demokracji, która nastąpiła po Aksamitnej Rewolucji, podczas której udało się przejść od gospodarki państwowej do rynkowej. Przejście od gospodarki scentralizowanej do rynkowej miało zarówno korzyści, jak i wady. Zdolność słowackich rolników do konkurowania była utrudniona przez upadek starych rynków, słabo rozwinięty rynek ziemi i szybszy wzrost cen nakładów niż cen produkcji w rolnictwie. W rezultacie spółdzielnie, które w przeszłości były dość skuteczne i odnosiły sukcesy, zaczęły się rozpadać. Ze względu na wysokie wymagania dotyczące pracy i niezdolność do konkurowania z artykułami importowanymi z innych krajów, przemysł hodowlany zaczął początkowo upadać.
Od 1990 roku liczne reformy wpłynęły na słowackie rolnictwo, a przystąpienie Słowacji do UE wiązało się z przyjęciem zobowiązań w zakresie regulacji środowiskowych. Przestrzegano ograniczeń ekologicznych i środowiskowych, co spowodowało zmniejszenie stosowania środków chemicznych i maszyn, a w konsekwencji mniejsze obciążenie poszczególnych elementów krajobrazu. Wraz ze spadkiem intensyfikacji znacznie zmniejszyła się liczba nawozów przemysłowych stosowanych w rolnictwie. Zużycie pestycydów osiągnęło szczyt w 1980 roku i wyniosło 19 016 ton, ale do 1993 roku spadło do 3 904,5 ton, co oznacza spadek o 79,5 procent.
Ponieważ spółdzielnie rolnicze były często jedynym źródłem dochodu i zatrudnienia na obszarach wiejskich, upadek gospodarstw rolnych znacznie zaszkodził podstawom ekonomicznym wielu społeczności wiejskich. Wraz z rewolucyjnymi zmianami przyszło stopniowe rozwiązywanie sporów własnościowych. Ziemia była oddawana pierwotnym właścicielom, z których wielu nie było już zainteresowanych jej uprawą lub nie posiadało niezbędnych zasobów technicznych, finansowych czy ludzkich. Rozrost terenów leśnych był wynikiem pozostawienia części mniej produktywnych i trudno dostępnych gruntów nieuprawianych i opuszczonych.
Zmiana struktury upraw była kolejną oznaką otwartego rynku. Zdolność słowackich rolników do konkurowania na rynku była utrudniona przez utratę rynków konwencjonalnych, słabo rozwinięty handel ziemią oraz ceny środków produkcji rosnące szybciej niż ceny produkcji. Struktura upraw zaczęła się różnicować, z naciskiem na te, które były opłacalne na rynku. Oprócz zbóż, obecnie uprawia się przede wszystkim rośliny energetyczne, takie jak słonecznik, kukurydza, rzepak i inne. Powierzchnia upraw energetycznych wzrosła o ponad 200 procent. W porównaniu z rokiem 1990 powierzchnia zbóż nieznacznie spadła o 5 proc. Największą redukcję wykazała uprawa ziemniaków, buraków cukrowych i pasz. Uprawy energetyczne mogą stanowić zagrożenie dla poszczególnych elementów krajobrazu, jak również dla naturalnych ekosystemów, jeśli są uprawiane bez odpowiednich regulacji. Wielkoobszarowe grunty orne nadal dominują w strukturze krajobrazu, chociaż ich wykorzystanie ewoluowało w celu zaspokojenia wartości rynkowych dla różnych upraw.
Rynek rolny na Słowacji – jak to wygląda w chwili obecnej
Słowacja w 2018 roku importowała produkty spożywcze, owoce morza i produkty leśne o wartości 5,35 mld USD, podczas gdy eksportowała 3,33 mld USD. Czechy, Polska i Niemcy są najlepszymi partnerami handlowymi Słowacji w sektorze rolnictwa.
Słowacja importowała żywność i produkty rolne ze Stanów Zjednoczonych o łącznej wartości 11,3 mln USD w 2018 r., co stanowi wzrost o 10% w porównaniu z 10,3 mln USD w 2017 r. Oficjalne dane dotyczące importu nie obejmują pokaźnych i rozwijających się przeładunków amerykańskich towarów z innych krajów UE.
Najbardziej obiecujący eksport rolny ze Stanów Zjednoczonych obejmuje towary konsumpcyjne, w tym ryby i owoce morza, alkohole destylowane oraz orzechy drzewne, w szczególności migdały. Przemysł przetwórstwa spożywczego jest głównym użytkownikiem amerykańskich preparatów spożywczych. Obecna administracja pracuje nad uzyskaniem oznaczenia kraju z żywnością wolną od GMO i nowym krajowym systemem znakowania żywności z pomocą organizacji pozarządowych.
Coraz większą uwagę zwracają inicjatywy ekologiczne i wsparcie dla rolnictwa ekologicznego, które w znacznie większym stopniu zwraca uwagę na ochronę przyrody, zasoby naturalne i środowisko. Rolnictwo ekologiczne wykazało korzystny trend w długim okresie (1993-2020), zwiększając się o 11,45%. Jednym z podstawowych celów Strategii Ekologicznej 2030 SR w zakresie zrównoważonego gospodarowania gruntami jest zwiększenie udziału rolnictwa ekologicznego do co najmniej 13,5 procent do 2030 roku. Strategia Komisji Europejskiej Farm to Fork przedstawia cele organizacji w zakresie przekształcenia systemu żywnościowego UE w taki, który jest zdrowszy i bardziej zrównoważony. Do 2030 roku 25 proc. wszystkich gruntów rolnych powinno być przeznaczone na rolnictwo ekologiczne.
Bibliografia:
- Zita Izakovičová, Jana Špulerová, and Andrej Raniak, “The Development of the Slovak Agricultural Landscape in a Changing World” 25 May 2022, Sec.Agroecology and Ecosystem Services.
- “Słowacja – sektory rolnicze” – https://www.privacyshield.gov/article?id=Slovakia-Agricultural-Sectors
- Statistical Factsheet – Slovakia – June 2021 – https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/food-farming-fisheries/farming/documents/agri-statistical-factsheet-sk_en.pdf
