Soft power we współpracy w ramach Inicjatywy Trójmorza

Inicjatywa Trójmorza (Three Seas Initiative, 3SI) to regionalny format 13 państw Europy Środkowej, Północnej i Południowo-Wschodniej, który jest analizowany i omawiany głównie w odniesieniu do problematyki gospodarczej tego całego regionu (i jego poszczególnych krajów). Autor tego artykułu, Piotr Wójcik, skupia się w nim na omówieniu miękkiej siły w ramach 3SI. Polega ona – częściowo na współpracy gospodarczej – ale też na zacieśnianiu relacji w aspektach regionalnym (między regionami), społecznym, naukowym, edukacyjnym i kulturalnym w regionie Trójmorza i w obrębie jego państw.

3SI nie dotyczy tylko gospodarki. A co z regionami, społeczeństwem, nauką, edukacją i kulturą? W tabeli poniżej przedstawiono pięć obszarów wraz z odpowiednimi platformami współpracy w zakresie soft power, które zostaną przeanalizowane w kolejnych sekcjach publikacji.

Tabela 1. Formy miękkiej siły w ramach Trójmorza powiązane z poszczególnymi obszarami

1. Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze

Zanim Samorządowy Kongres Trójmorza i Forum Gospodarcze (3Seas Local Government and Economic Forum) zaczęły się odbywać, najważniejszym wydarzeniem zrzeszającym przedstawicieli samorządów terytorialnych i poszczególnych branż w regionie 3SI było Forum Regionów Inicjatywy Trójmorza, zainicjowane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę w 2018 roku w Rzeszowie. Trzy lata później, w dniach 29-30 czerwca 2021 roku, odbyła się pierwsza edycja Samorządowego Kongresu Trójmorza wraz z drugim Forum Regionów Inicjatywy Trójmorza. Następnie oba wydarzenia były organizowane co roku jako jedno, Samorządowy Kongres Trójmorza i Forum Gospodarcze, które corocznie przez dwa dni gromadzi ponad 700 uczestników z różnych krajów. Pochodzą oni przede wszystkim z regionu 3SI i spoza niego, głównie z państw sąsiadujących z tym obszarem, oraz specjalizują się w różnych dziedzinach, w tym ekonomii, stosunkach międzynarodowych (zwłaszcza między- i transregionalnych), transporcie, energetyce, cyfryzacji, finansach). Podczas wydarzenia, oprócz paneli głównych, odbywają się dyskusje w mniejszych gronach w ramach oddzielnych części, takich jak Forum Ekonomiczne, Regiony Trójmorza, sesje naukowa i międzynarodowa [1]. Oprócz przyjętych deklaracji i innych działań w ramach współpracy 3SI, o których będzie mowa w kolejnych częściach publikacji, należy zwrócić uwagę na różne, dotychczas podjęte inicjatywy. Jedną z nich było podpisanie, w trakcie drugiej edycji Lokalnego Kongresu Trójmorza w Lublinie, międzynarodowej Wspólnej deklaracji współpracy na rzecz Rozwoju Europejskich Korytarzy Transportowych „Bałtyk – Morze Czarne/Egejskie” i „Bałkany Zachodnie”, przez Ministra Transportu i Komunikacji Bułgarii oraz Ministra Infrastruktury Polski [2]. Oba te projekty (Korytarze Transportowe Bałtyk – Morze Czarne/Egejskie i Bałkany Zachodnie) są częścią Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) – instrumentu obejmującego sieci różnych typów połączeń transportowych, takich jak drogi, linie kolejowe, lotniska, szlaki morskie i rzeczne oraz węzły transportowe. Ułatwia on finansowanie i realizację inwestycji komunikacyjnych w UE i niektórych krajach sąsiednich (w tym w państwach Bałkanów Zachodnich i Ukrainie). Ewolucja głównych form miękkiej współpracy w zakresie Trójmorza (w tym regionalnej, społecznej, naukowej, edukacyjnej i kulturalnej) jest osadzona w ramach Samorządowego Kongresu Trójmorza i Forum Gospodarczego, w tym zwłaszcza poprzez organizację konkretnych sesji, podejmowanych wówczas decyzji i działań oraz ich realizacji. Część z podjętych inicjatyw jest ogłaszana na Szczytach Inicjatywy Trójmorza (które są głównym, corocznym wydarzeniem odbywającym się w innym kraju członkowskim, podczas których są podejmowane najważniejsze decyzje dotyczące formatu).

2. Sieć Regionów Trójmorza

Sieć Regionów Trójmorza (Three Seas Regions Network), jako forma współpracy samorządów lokalnych krajów 3SI, została ustanowiona podczas Samorządowego Kongresu Trójmorza Forum Gospodarczego w czerwcu 2022 r. Wówczas została podpisana Deklaracja Lubelska (o ustanowieniu tej Sieci) przez 15 członków założycieli. W tym czasie sieć obejmowała 5 samorządów lokalnych z Polski i Rumunii, 3 z Litwy i 1 ze Słowacji i Węgier [3]. W ciągu kolejnych trzech lat (do 2024 r.) sieć zgromadziła 25 członków, w tym 2 członków z Rumunii [4] i 8 z Ukrainy [5] (jako stowarzyszonego państwa uczestniczącego w formacie Trójmorza). Podczas trzeciej edycji wydarzenia w Lublinie w 2023 r., sieć ta otrzymała solidną podstawę i została sformalizowana poprzez przyjęcie Porozumienia określającego zasady jej działania, podpisanego przez wyżej wymienione piętnaście samorządy lokalne. We wspólnej deklaracji strony zobowiązały się do wykorzystania stworzonego partnerstwa na rzecz zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju regionów w krajach członkowskich Sieci Trójmorza oraz do popularyzacji współpracy transgranicznej i międzynarodowej. Cele te mają zostać osiągnięte m.in. poprzez zmniejszenie przepaści infrastrukturalnej między Europą Środkowo-Wschodnią a zachodnią częścią kontynentu, rozwijanie powiązań międzyregionalnych na poziomie lokalnym i regionalnym w dziedzinie kultury, turystyki i biznesu. Jednocześnie przyjęte założenia mają być zrealizowane poprzez budowę wspólnych inwestycji (w tym takich jak Via Carpatia, Via Baltica, Rail Baltica, Rail-2-Sea i Rail Carpathia) oraz bardziej efektywne wykorzystanie funduszy UE, instrumentów krajowych i Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza (3SIIF) [6].

Rozwój tej sieci można zaobserwować przede wszystkim na przykładzie corocznego Samorządowego Kongresu Trójmorza i Forum Gospodarczego, zwłaszcza poprzez podejmowane decyzje o jego dalszej ewolucji i wspólnych panelach na temat rozwoju regionalnego w obszarze 3SI, zrzeszających między innymi przedstawicieli różnych regionów w różnych krajach. Po drugie, na stronie internetowej Sieci Regionów 3SI znajdują się głównie wydarzenia organizowane w ramach Samorządowego Kongresu Trójmorza i tylko jedno inne wydarzenie na temat odbudowy Ukrainy (stan na grudzień 2024) [7]. Pomimo pewnych działań podejmowanych w ramach tej sieci, nadal nie widać żadnych namacalnych efektów współpracy, w tym wspólnych projektów i inicjatyw, świadczących o jej realizacji i rozwoju, przynajmniej na małą skalę.

3. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza

W przypadku wzmacnienia aspektu społecznego w formacie 3SI, warto zwrócić uwagę na Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza (Three Seas Civil Society Forum, 3SCSF). Platforma ta, zainicjowana przez prezydenta Łotwy Egilsa Levitsa, odbyła się po raz pierwszy podczas szczytu 3SI w Rydze w 2022 r. Celem 3SCSF jest ułatwienie wymiany wiedzy i pomysłów między różnymi przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego w krajach członkowskich 3SI, w celu nawiązania długoterminowego partnerstwa. Wówczas w trakcie szczytu ryskiego Egils Levits także otworzył CSF i wziął udział w panelu „Defining the political agenda of the Three Seas Initiative”. Oprócz prezydenta Łotwy udział wzięli inni politycy i reprezentanci poszczególnych branż z regionu. Wśród nich znaleźli się urzędnicy państwowi i unijni, tacy jak Evika Silina (sekretarz parlamentarna premiera Łotwy), Edgars Bondars (ambasador ds. przygotowań do szczytu 3SI w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Łotwy), Tiit Riisalo (ambasador ds. łączności i Trójmorza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Estonii) i Janusz Pietkiewicz (członek Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z Polski). Dołączyli do nich przedstawiciele instytucji edukacyjnych, firm prywatnych, pozarządowych i rządowych ośrodków analitycznych. Omawiane tematy obejmowały nie tylko transport, energię, cyfryzację (podstawowe filary 3SI) i bezpieczeństwo, lecz także geopolitykę, zmiany klimatu, zasady i wartości demokratyczne, takie jak rola obywateli 3SI w kształtowaniu i wywieraniu wpływu na podejmowanie decyzji w swoich krajach, w ramach obszaru trójmorskiego, w Unii Europejskiej jako całości i poza Europą. Zgodnie z oficjalnym dokumentem Forum Społeczeństwa Obywatelskiego [8] wzięło w nim udział 13 uczestników (jako moderatorzy lub prelegenci) z pięciu państw członkowskich 3SI: 6 z Łotwy, 3 z Polski oraz po 1 z Estonii, Litwy, Czech i Rumunii. Co do specyfiki Forum, jej dyskusje skupiały się na takich kwestiach jak rola Trójmorza w społeczeństwie obywatelskim, potencjalne korzyści formatu 3SI dla społeczeństwa obywatelskiego oraz możliwe znaczenie zwiększonej współpracy z krajami spoza regionu. W ramach CSF przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego odnieśli się do 5 głównych tematów (łączność, infrastruktura, cyfryzacja, bezpieczeństwo i zarządzanie). Również zaproponowali oni szerokie zalecenia dotyczące tych filarów, które są niezbędne do dalszej dyskusji i wdrażania w partnerstwie z decydentami, przedstawicielami biznesu i ich społecznościami, a także całego społeczeństwa [9].

Jednak po Szczycie Trójmorza w Rydze w 2022 r. nie odbyło się żadne Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. Co więcej, na poziomie instytucjonalnym ta forma współpracy została bezpośrednio podkreślona tylko we Wspólnej Deklaracji 7. Szczytu 3SI w Rydze w 2022 r. Podczas przyjęcia tego dokumentu jego strony podkreśliły konieczność publicznej dyskusji w celu podniesienia świadomości na temat Inicjatywy Trójmorza oraz lepszej interpretacji potrzeb i oczekiwań społeczeństwa obywatelskiego w zakresie poprawy połączeń infrastrukturalnych. Ponadto Strony Deklaracji poparły pomysł organizacji Forum Społeczeństwa Obywatelskiego 3SI regularnie w przyszłości [10].

W odniesieniu do wspólnych dokumentów z kolejnych, 8. i 9 3SI Szczytów w Bukareszcie i Wilnie, podkreślono konieczność wzmocnienia odporności infrastruktury na obszarze Trójmorza w celu zwiększenia mobilności cywilnej i wojskowej na osi Północ-Południe. Strony Deklaracji podkreśliły również korelację tych działań i celów z Planem działania UE w sprawie mobilności militarnej, w tym z cywilnym aspektem rozwoju połączeń infrastrukturalnych [11]. Chociaż wspomniana kwestia jest konieczna w ramach rozwoju Inicjatywy Trójmorza, jej wymiar obywatelski (w tym większy udział społeczeństwa i ich wkład w format 3SI) nie został poruszony podczas żadnego z dwóch ostatnich szczytów (stan na grudzień 2024). W przeciwnym razie, bez konkretnych działań w zakresie 3SCSF i jego dalszego i stabilnego rozwoju, trudno będzie mówić o czynniku obywatelskim Trójmorza przejawiającym się poprzez budowanie relacji między państwami 3SI i ich społeczeństwami.

4. Sieć Uniwersytetów Trójmorza

Podczas trzeciego Samorządowego Kongresu Trójmorza w 2023 r. podpisano umowę o utworzeniu Sieci Uniwersytetów Trójmorza (Three Seas University Network, 3SUN). W tym momencie do projektu przystąpiło 13 uniwersytetów, dokładnie po 1 z Bułgarii, Chorwacji, Estonii, Łotwy, Polski, Rumunii i Słowenii oraz po 2 z Litwy, Słowacji i Ukrainy (jako kraju ze statusem uczestniczącego w formacie trómorskim) [12]. W zakresie tej sieci ma być utrzymywana i rozwijana współpraca oraz mają być prowadzone wspólne badania i wdrażanie innowacji w dziedzinie edukacji. Realizacja tych założeń ma na celu wzmocnienie współpracy między uniwersytetami w Europie, zintensyfikowanie wymiany na poziomie międzynarodowym oraz rozwijanie wspólnych badań na rzecz tworzenia publikacji, pozyskiwanie grantów na wspólne projekty i ich wdrażanie. Powinny one prowadzić do większej komplementarności między nauką a biznesem w regionie 3SI. Podczas kolejnego Samorządowego Kongresu Trójmorza w czerwcu 2024 r. do sieci dołączyły trzy kolejne podmioty – po 1 z Czech, Węgier i Gruzji (która nie ma jakiegokolwiek formalnego statusu w zakresie współpracy z Inicjatywą Trójmorza). To rozszerzenie zwiększyło liczbę uniwersytetów zaangażowanych w inicjatywę do 16 (stan na 2024 r.) [13]. Projekt ten zainicjował Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (który zaprosił uniwersytety z innych krajów 3SI i Ukrainy), a instytucja ta odpowiada za funkcjonowanie sieci [14].

Wcześniej zostały zorganizowane 22 panele (15 w 2023 r. [15] i 7 w 2024 r. [16]) dotyczące współpracy naukowej i uniwersyteckiej. Podczas pierwszej edycji konferencji 3SUN zatytułowanej „The Three Seas Universities Network toward the challenges of science and the region”, paneliści dyskutowali o współpracy uniwersytetów w obszarze 3SI jako narzędziu rozwoju mikroregionu Trójmorza, nie tylko w aspekcie badawczym, lecz także bezpieczeństwa (w tym jego wymiaru cybernetycznego), administracyjnego (współpraca z administracją publiczną i instytucjami europejskimi) oraz szerokiej współpracy gospodarczej (w tym digitalizacji i odbudowy Ukrainy) [17]. W odniesieniu do pierwszej wspomnianej konferencji uniwersyteckiej 3SI, szczególną uwagę należy zwrócić na dwa panele zatytułowane „The Three Seas University Network as an Instrument of Research Cooperation” oraz osobna dyskusja zatytułowana „The Three Seas Initiative as a Research Subject”, podczas której dyskutowano o współpracy regionalnej z różnych perspektyw akademickich. Tymczasem druga edycja w 2024 r. zatytułowana „The Three Seas Universities Network – Challenges and Opportunities toward the Digital Future of Universities”, dotyczyła potencjalnego rozwoju nauki i edukacji przy użyciu rozwiązań cyfrowych, takich jak sztuczna inteligencja (AI) [18]. W ramach tej konferencji naukowej za najważniejszą należy uznać sesję „Three Seas University Network toward contemporary challenges of science and the region”, ponieważ skupiała się ona bezpośrednio na ewolucji 3SUN. Z udziałem pięciu prelegentów ze środowiska uniwersyteckiego, takich jak prof. Beata Piskorska, prof. Marcin Szewczak (oboje z Polski), prof. Iva Lopižić (Chorwacja), prof. Ludvik Toplak (Słowenia) i prof. Grigoris Zarotiadis (Grecja), poruszono wyżej wymienione kwestie, w tym krajową perspektywę niektórych konkretnych krajów 3SI dotyczącą rozwoju Sieci Uniwersyteckiej Trójmorza.

Jednak pomimo pewnego zainteresowania uniwersytetów z różnych państw członkowskich 3SI, a nawet niektórych krajów uczestniczących (Ukraina) i potencjalnych, które mogłyby uzyskać ten status w przyszłości (Gruzja), efekty współpracy Sieci Uniwersytetów były widoczne dopiero podczas ostatnich kongresów w Lublinie (2023 i 2024). Przede wszystkim brakuje lub jest niewystarczająca ilość środków finansowych, aby rozwijać to przedsięwzięcie bardziej efektywnie. W oparciu o wyżej wymienione problematyczne kwestie finansowe, fundusze UE i inne powiązane instrumenty byłyby przydatne do wdrażania dalszych działań w ramach sieci. Mając możliwość uzyskania pewnego finansowania, konieczne jest również dla jej funkcjonowania, ustanowienie solidnej sieci współpracy między odpowiednimi instytucjami badawczymi z różnych krajów Trójmorza. Warunek ten byłby istotny dla określenia precyzyjnych planów umożliwiających realizację wspólnych inicjatyw uniwersyteckich w ramach 3SUN. Ponadto aby poprawić partnerstwo naukowe i edukacyjne w ramach Sieci Uniwersytetów Trójmorza, należy podjąć szereg działań od podstaw. W tym kontekście, potrzebne są większe państwowe środki finansowe i zainteresowanie ze strony administracji publicznej i lokalnej, a także zasoby pieniężne od różnych członków sieci na wspólne projekty. Podstawową rzeczą, którą należy zrobić w ramach 3SUN, jest zaangażowanie większej liczby zróżnicowanych podmiotów, takich jak stowarzyszenia studenckie, instytucje badawcze z różnych członków 3SI i tematyczne organizacje pozarządowe. Pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu jest próba nawiązania współpracy z poprzednimi partnerami w ramach sieci, a także z podmiotami, które były wcześniej reprezentowane na Samorządowych Kongresach Trójmorza w Lublinie, ale nie należą do Sieci Uniwersytetów 3SI.

5. Sieć Współpracy Kulturalnej Inicjatywy Trójmorza

Podczas 9. Szczytu 3SI w Wilnie zorganizowano wydarzenia towarzyszące, mianowicie różne panele dyskusyjne prowadzone przez ekspertów do spraw międzynarodowych (w poszczególnych dziedzinach) i poświęcone konkretnym kwestiom związanym z Trójmorzem. Jedno z nich dotyczyło Sieci Współpracy Kulturalnej Inicjatywy Trójmorza (3SICCN) i uruchomienia jej jako wielostronnej formy współpracy w dziedzinie kultury. Została ona oficjalnie ustanowiona 10 kwietnia 2024 r. w stolicy Litwy przez Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Fundację Sztuki Trójmorza oraz kilku partnerów z 3SI i stowarzyszonych państw uczestniczących. Sieć ta została utworzona w celu integracji instytucji kulturalnych, muzeów, galerii, szkół artystycznych, stowarzyszeń artystów i krytyków sztuki [19]. Ma ona promować regionalną i międzynarodową współpracę kulturalną osadzoną w ramach Inicjatywy Trójmorza i szerszej – we wspólnocie europejskiej [20]. 3SICCN ma również na celu wspieranie każdej organizacji z sieci w prowadzeniu działalności kulturalnej i działań związanych z badaniami nad sztuką [21]. W momencie powstania 3SICCN liczyła 16 instytucji (i członków założycieli) – wówczas tyle podmiotów podpisało Umowę o utworzeniu Sieci Współpracy Kulturalnej Inicjatywy Trójmorza. Wśród nich znalazły się rozmaite podmioty z różnych krajów 3SI i stowarzyszonych państw uczestniczących, w tym 4 z Polski, po 2 z Litwy, Słowacji i Ukrainy, po 1 z Austrii, Czech, Węgier, Rumunii i Grecji oraz 1 z Francji (na czele z polską niezależną kuratorką wydarzeń artystycznych, badaczką i autorką artykułów o kulturze, Małgorzatą Kaźmierczak[22]) [23].

W odniesieniu do sieci, znaczący może być fakt, że w jej inauguracji wzięli udział niektórzy partnerzy nie tylko z Polski (jak Łukasz Murzyn, dziekan Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie i jednocześnie prezes zarządu Fundacji Sztuki Trójmorza), lecz także z Litwy (jak Ambasador ds. Łączności w litewskim MSZ Gediminas Varvuolis, wicekanclerz Uniwersytetu Witolda Wielkiego Mindaugas Nefas). Podczas dyskusji głos zabrało 11 uczestników (4 z Polski, po 2 z Ukrainy oraz po 1 z Litwy, Czech, Rumunii i Bułgarii z różnych instytucji kulturalnych) [24]. Ponadto partnerzy tej inicjatywy pracują nad wspólną organizacją cyklicznego Festiwalu Sztuki Trójmorza, który rozpocznie się jako biennale w 2025 r. i ma się odbywać w różnych miejscach na obszarze 3SI [25]. Na podstawie Deklaracji wiadomo, że współpraca w ramach 3SICCN będzie głównie skupiona na organizacji Festiwalu Sztuki 3SI co dwa lata w różnych lokalizacjach w regionie trójmorskim, wybranych przez strony umowy. Sieć może jednak również realizować inne formy partnerstwa, takie jak wspólna organizacja wystaw, konferencji naukowych, rezydencji, staży i publikacji, zgodnie z głównymi celami Sieci Kulturalnej Trójmorza, jak również promocja kultury i sztuki krajów 3SI. Na powyższych przykładach wspólny charakter tego przedsięwzięcia można dostrzec również w zasadzie pozyskiwania środków finansowych na realizację wspólnie uzgodnionych inicjatyw i ich popularyzowania za pośrednictwem mediów społecznościowych, także poprzez współpracę [26]. Według niektórych źródeł podkreśla się, że Festiwal Sztuki w ramach 3SICCN będzie ukoronowaniem realizowanego partnerstwa w obszarze kultury [27]. Odnosząc się do tego „ostatniego” etapu sieci, organizacja mniejszych i lokalnych wydarzeń przed tym festiwalem wydaje się być zasadna, jako potencjalny przykład regularnej współpracy kulturalnej Trójmorza.

6. Słabe powiązania, ale podobne wyzwania.

Inne spojrzenie na więzi społeczne w Trójmorzu z perspektywy autora.

Autor tej publikacji, Piotr Wójcik, jest analitykiem Inicjatywy Trójmorza, który współpracuje z różnymi organizacjami pozarządowymi i wydawnictwami akademickimi przy pisaniu krótkich artykułów i dłuższych publikacji. Oprócz tych działań promuje format 3SI (i analizuje wszystkie kwestie z nim związane), uczestnicząc w niektórych wydarzeniach z nim związanych i dzieląc się tymi doświadczeniami w swoich mediach społecznościowych. Poza udziałem w konferencjach i innych forach dyskusyjnych, regularnie przekazuje swoją wiedzę i stara się zainteresować swoich kolegów i obserwatorów Inicjatywą Trójmorza na przykładzie różnych sytuacji życia codziennego. Piotr Wójcik realizuje te działania dzieląc się wspomnieniami z poszczególnych państw 3SI i porównaniami między nimi, które odnoszą się do konkretnych miejsc w nich obecnych (miast, miasteczek, muzeów i parków). Wówczas autor łączy swoje umiejętności analityczne w zakresie globalnych i regionalnych spraw zagranicznych ze strategicznym sposobem prezentacji w swoich mediach społecznościowych. Ponadto Piotr Wójcik w takich sytuacjach często zauważa i porusza kwestie związane z relacjami między niektórymi państwami 3SI oraz z konkretnymi sąsiadującymi krajami (w zależności od danego państwa Trójmorza i regionu, z którym jest ono blisko związane). Analityk ten współpracuje również z zagranicznymi ekspertami do spraw współpracy międzynarodowej, wymieniając się wiedzą i doświadczeniami, co jest bardzo ważne dla budowania relacji między społeczeństwami z różnych krajów trójmorskich.

We wszystkich wymienionych powyżej działaniach autor dostrzega niską świadomość i wiedzę społeczeństw na temat pozostałych państw i narodów ze wszystkich krajów Trójmorza. W swoich obserwacjach zauważył te tendencje wśród młodych liderów z różnych krajów (w różnych dziedzinach, takich jak dyplomacja, polityka, trzeci sektor, szkolnictwo wyższe i nauka). Zjawiska te można było zaobserwować również w innych grupach wiekowych. Jednak (między innymi ze względu na swój wiek) Piotr Wójcik utrzymuje najwięcej kontaktów z osobami w przedziale wiekowym 20-30 lat, co jest dla niego głównym punktem odniesienia. Z drugiej strony, autor dostrzegł również zainteresowanie swoich kolegów nawiązywaniem kontaktów z osobami z innych państw 3SI (i nie tylko), na takich wydarzeniach jak Three Seas Young Leaders Academy w 2022 r. i Three Seas Genfree Conference. Znajomi autora rozwijają tego typu kontakty z osobami z innych krajów 3SI uczestnicząc w programie Erasmus, innych wymianach akademickich i tego rodzaju przedsięwzięciach.

Chociaż powiązania między narodami trójmorskimi są bardzo słabe i występują pewne dysproporcje (ze względu na grupy językowe, poziom rozwoju, orientacje geopolityczne i wynikające z tego polityki), większość tych państw stoi przed tymi samymi wyzwaniami (np. w takich obszarach jak energetyka, zmiany klimatu, demografia, brak lub niewystarczająca infrastruktura i pułapka średniego rozwoju). Większość z nich została omówiona w raporcie Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) na temat Inicjatywy Trójmorza. Autorzy tej publikacji – Konrad Popławski i Jakub Jakóbowski – podkreślili między innymi niższy wskaźnik dzietności w Europie Środkowej niż w zachodniej części kontynentu (1,51 i 1,64). Wyjaśnili również, że na przykład w Wielkiej Brytanii średni współczynnik dzietności wynosi 1,8 dziecka, ale dla kobiet pochodzenia imigracyjnego wynosi on 2,2, a dla kobiet z nowych państw członkowskich UE jest taki sam [28]. Zjawisko to dotyczy nie tylko Wielkiej Brytanii, lecz także innych krajów Europy Zachodniej o wyższym standardzie życia. Publikacja PIE wskazuje również, że pomimo szybko rozwijających się gospodarek, obszar 3SI napotyka bariery utrudniające dalszy i szybszy rozwój, takie jak słaby rozwój transportu, energii i cyfryzacji w regionie, wyższe ceny gazu niż w Europie Zachodniej oraz brak wystarczających inwestycji w infrastrukturę [29]. W regionie Trójmorza występują również pewne nowe trendy, a jeden z nich dotyczy zmiany klimatu. W szczególności tendencja ta wiąże się z Europejskim Zielonym Ładem, który może stanowić wyzwanie dla krajów 3SI w zakresie wprowadzania rozwiązań niskoemisyjnych w ich gospodarkach [30]. Tabela 2 przedstawia podsumowanie poprzednich sekcji od 1 do 5.

Tabela 2. Podsumowanie platform współpracy soft power w ramach Trójmorza ze względu na ich obszar, krótką charakterystykę i zakładane cele

7. Wnioski i rekomendacje

Głównymi przedsięwzięciami w ramach miękkiej siły Trójmorza są Samorządowy Kongres Trójmorza i Forum Gospodarcze (gospodarka), Sieć Regionów Trójmorza (regiony), Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza (społeczeństwo), Sieć Uniwersytetów Trójmorza (nauka i edukacja) oraz Sieć Współpracy Kulturalnej Inicjatywy Trójmorza (kultura). Pierwsze przedsięwzięcie łączy niektóre pozostałe, zwłaszcza te, które zostały zainicjowane podczas Kongresu Trójmorza w Lublinie i różnią się od siebie nieznacznie lub znacząco pod względem dotychczasowej struktury i poziomu rozwoju. W większości przypadków mają jednak wspólne problemy, takie jak niedofinansowanie i niedoinwestowanie, niewystarczające zainteresowanie ze strony niektórych krajów członkowskich 3SI (głównie Austrii, Czech, lecz także Słowenii i Chorwacji), słaba rozpoznawalność i bardzo wczesny etap ich rozwoju. Kluczowe rekomendacje podsumowano w poniższej Tabeli 3.

We wszystkich tych instrumentach, wpisujących się w soft power Inicjatywy Trójmorza, podstawowym problemem jest ich niewystarczająca instytucjonalizacja. Niektóre przedsięwzięcia są zinstytucjonalizowane, co zapewnia ich ciągłość (takie jak Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze, Sieci Regionów i Uniwersytetów Trójmorza). Z drugiej strony, istnieją projekty, które nie są skoordynowane instytucjonalnie, takie jak Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. W środowiskach naukowych i akademickich zajmujących się sprawami Europy Środkowej często podkreśla się, że należy utworzyć sekretariat formatu 3SI, który koordynowałby realizację jego głównych przedsięwzięć. Obecnie niektóre projekty soft power Trójmorza są nadzorowane przez różne organizacje, takie jak Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze i Sieć Regionów Trójmorza przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego oraz Sieć Uniwersytetów Trójmorza przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (KUL). Utworzenie sekretariatu (i jego dalsza działalność) mogłoby rozwiązać niektóre problemy w funkcjonowaniu tych instrumentów, wspierając ich rozwój, przy jednoczesnym zachowaniu autonomii podmiotów, które zainicjowały poprzednie inicjatywy (takie jak Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego i KUL). Jednocześnie w odniesieniu do pozostałych kwestii, takich jak konkretna struktura, personel i zadania, powinny one przyczyniać się do stabilności funkcjonowania tych projektów oraz w większym stopniu realizować i uwzględniać wspólne inwestycje, które są korzystne dla każdego uczestniczącego kraju.

Innym rozwiązaniem mającym na celu wzmocnienie współpracy 3SI w obszarach soft power jest osadzenie Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza i Sieci Współpracy Kulturalnej Trójmorza w ramach Samorządowego Kongresu Trójmorza i Forum Gospodarczego. Powinno to zostać wdrożone wzorem Sieci Uniwersytetów Trójmorza, gdzie specjalne panele na temat nauki i edukacji odbywają się podczas wspomnianego, corocznego wydarzenia w Lublinie. Sesje dotyczące społeczeństwa obywatelskiego i kulturalne powinny być organizowane na tych samych zasadach co dyskusje naukowo-edukacyjne w ramach Kongresu. W odniesieniu do Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza i innych zainicjowanych projektów w ramach formatu 3SI, ważne są zainteresowanie, chęci i konkretne działania przyczyniające się do ich rozwoju. Dlatego też, jeśli powstaną takie inicjatywy, konieczne są możliwie jak największe zaangażowanie i współpraca w celu ich dalszej realizacji.

W nawiązaniu do wspólnego i korzystnego partnerstwa dla wszystkich zaangażowanych krajów, wspomniany Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza mógłby jedynie wspierać realizację punktowych i liniowych inwestycji infrastrukturalnych. Należałoby więc stworzyć odrębny instrument finansowy 3SI dla regionów, społeczeństwa, nauki i edukacji oraz kultury, aby finansować wspólne projekty w tych obszarach. Ten nowy fundusz powinien również wspierać wymianę studencką, naukową i społeczno-kulturalną między różnymi krajami Trójmorza, jednocześnie promując poszczególne jego regiony.

W związku z niską świadomością na temat formatu Trójmorza w tym jego inicjatyw soft power oraz ich potencjalnie pozytywnego wpływu, społeczeństwa 3SI powinny wiedzieć, że istnieją. Ponadto powinny one być bardziej świadome co do rezultatów, jakie mogą przynieść te projekty 3SI dla nich i ich otoczenia. Aby rozwiązać ten problem (słaba rozpoznawalność Trójmorza), ważne jest, aby znacznie bardziej promować wdrożone (i realizowane) projekty i ich potencjalne wyniki. Powinien to być jednak szereg działań realizowanych przez konkretne sieci soft power, zgodnie z określonymi obszarami (takimi jak współpraca w aspekcie społecznym promowana przez Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Inicjatywy Trójmorza i w wymiarze kulturalnym poprzez Sieć Współpracy Kulturalnej Trójmorza). Z drugiej strony, jeśli mają zostać podjęte konkretne działania, powinny zostać one uwzględnione w ramach oddzielnego katalogu opartego na liście priorytetowych projektów infrastrukturalnych 3SI na oficjalnej stronie internetowej Inicjatywy Trójmorza. Zawiera ona ponad 140, często mających charakter wspólnotowy, inwestycji transportowych, energetycznych i cyfrowych o dowolnej specyfice i obejmujących różne kombinacje krajów zaangażowanych w te projekty. Gdyby powstała taka lista inicjatyw na rzecz wzmocnienia „miękkiej siły” Inicjatywy Trójmorza, łatwiej byłoby spopularyzować wspólne inwestycje 3SI soft power nie tylko w społeczeństwie, lecz także na szczeblu rządowym, międzyrządowym, instytucjonalnym, regionalnym i lokalnym.

Jako główne wydarzenie, wspomniany coroczny Kongres w Lublinie powinien również skupić uwagę na krajach sąsiadujących z 3SI. Powinien on szczególnie dotyczyć Ukrainy (która jest silnie reprezentowana i zaangażowana w niektóre „miękkie” projekty Trójmorza), Mołdawii (jako drugiego stowarzyszonego państwa uczestniczącego), Gruzji i państw Bałkanów Zachodnich. Niektóre z nich są mniej lub bardziej (w zależności od kraju) zainteresowane większą współpracą z Inicjatywą Trójmorza i w jej ramach. Jednakże rozwój relacji między nimi a państwami trójmorskimi w ramach tego formatu byłby naturalnym procesem ze względu na ich dążenia do integracji z Unią Europejską. Co więcej, w związku z zaangażowaniem państw Bałkanów Zachodnich i Partnerstwa Wschodniego w proces akcesji do UE, dzięki współpracy z i w ramach Inicjatywy Trójmorza, mają one szanse szybciej osiągnąć oczekiwane efekty polityczne i gospodarcze niezbędne do wstąpienia do UE w przyszłości. Aby zwiększyć zainteresowanie tych krajów rozwojem współpracy z 3SI, należy tym bardziej włączyć takie tematyko zachodnio-bałkańską i wschodnie partnerstwo UE w ramach Samorządowego Kongresu Trójmorza i Forum Gospodarczego. Powinna ona być przedmiotem dyskusji podczas paneli dyskusyjnych Kongresu i Forum, i dotyczyć między innymi perspektyw możliwej współpracy między krajami Bałkanów Zachodnich i Partnerstwa Wschodniego a formatem 3SI. W szczególności fora te powinny również odnosić się do współpracy transregionalnej Trójmorza, co umożliwi zainteresowanym państwom osiągnięcie ich niektórych celów gospodarczych i zbliżenie ich do Unii Europejskiej.

Tabela 3. Wyzwania „miękkiego” wymiaru współpracy Trójmorza w oparciu o główne problemy, rekomendowane rozwiązania i oczekiwane rezultaty.

Odniesienia

1. Agenda 2024 I day, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 2024, https://congress.lubelskie.pl/en/agenda-2024/ [dostęp: 14.10.2024]Agenda 2024 I day, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 2024, https://congress.lubelskie.pl/en/agenda-2024-ii-day/ [dostęp: 14.10.2024]
2. Agenda 2022, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 2022, https://congress.lubelskie.pl/en/agenda-2022/ [dostęp: 14.10.2024]
3. Lublin Declaration on establishment of the Economic Network of the Three Seas Regions, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 2021, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2021/10/Lublin_Declaration_EN.pdf [dostęp: 07.10.2024]
4. Agenda final 2022 PL, Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze, 2023, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2023/02/Agenda_final_2022_PL.pdf [dostęp: 07.10.2024]Agenda 2023 PL stan na 12 05 Dzień 2, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 2023, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2023/05/Agenda_2023_PL-stan-na-12_05-DZIEN-2.pdf [dostęp: 07.10.2024]
5. Agenda final 22 PL, Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze, 2023, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2023/02/Agenda_final_2022_PL.pdf [dostęp: 07.10.2024]Agenda 2023 PL stan na 12 05 Dzień 2, Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze, 2023, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2023/05/Agenda_2023_PL-stan-na-12_05-DZIEN-2.pdf [dostęp: 07.10.2024]Agenda 2024 II dzień, Samorządowy Kongres Trójmorza Forum Gospodarcze, 2024, https://congress.lubelskie.pl/agenda-2023-ii-dzien/ [dostęp: 07.10.2024]
6. Agreement of the Economic Network of the Three Seas Regions, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, P. 1, 3-4, 2023, https://congress.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2023/07/Network-Agreement_EN.pdf [dostęp: 13.10.2024]
7. Lubelskie Hub for the rebuilding of Ukraine, 3Seas Network, 2023, https://3seasnetwork.lubelskie.pl/Events/lubelskie-hub-for-rebuilding-of-ukraine/ [dostęp: 13.10.2024]
8. Three Seas Summit and Business Forum, Connecting states, regions and societies: debating, innovating and acting, 2022, https://media.voog.com/0000/0046/4166/files/3JI_PSF_.pdf [dostęp: 29.09.2024]
9. Three Seas Summit and Business Forum, Connecting States, Regions and Societies: Debating, Innovating and Acting, 2022, P. 2, https://media.voog.com/0000/0046/4166/files/Policy_Recommendations.pdf [dostęp: 13.10.2024]
10. Joint Declaration of the Ninth Summit of the Three Seas Initiative (Vilnius, 11 April 2024), The Three Seas Initiative Research Center, https://3si.politic.edu.pl/joint-declaration-of-the-ninth-summit-of-the-three-seas-initiative/ [dostęp: 13.10.2024]
11. Joint Declaration of the Eighth Summit of the Three Seas Initiative (Bucharest, 6-7 September 2023), The Three Seas Initiative Research Center, 2023, https://3si.politic.edu.pl/joint-declaration-of-the-eighth-summit-of-the-three-seas-initiative-bucharest-6-7-september-2023/ [dostęp: 13.10.2024]Joint Declaration of the Ninth Summit of the Three Seas Initiative (Vilnius, 11 April 2024), The Three Seas Initiative Research Center, 2024, https://3si.politic.edu.pl/joint-declaration-of-the-ninth-summit-of-the-three-seas-initiative/ [dostęp: 13.10.2024]
12. Inauguration of the Three Seas Universities Network, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 28.08.2023, https://congress.lubelskie.pl/en/inauguration-of-the-three-seas-universities-network/ [dostęp: 08.10.2024]
13. 2nd edition 2024, The Three Seas University Network, https://3sun.kul.pl/en/2nd-edition-2024/ [dostęp: 08.10.2024]
14. The organs of the Agreement, The Three Seas University Network, https://3sun.kul.pl/en/organs-of-the-agreement/ [dostęp: 08.10.2024]
15. 1st edition 2023, The Three Seas University Network, https://3sun.kul.pl/en/1st-edition-2023/ [dostęp: 09.10.2024]
16. 2nd edition 2024, The Three Seas University Network, https://3sun.kul.pl/en/2nd-edition-2024/ [dostęp: 09.10.2024]
17. Inauguration of the Three Seas Universities Network, 3Seas Local Government Congress Economic Forum, 28.08.2023, https://congress.lubelskie.pl/en/inauguration-of-the-three-seas-universities-network/ [dostęp: 09.10.2024]
18. 2nd edition 2024, The Three Seas University Network, https://3sun.kul.pl/en/2nd-edition-2024/ [dostęp: 10.10.2024]
19. 3SICCN – Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network. Conference and act establishing multilateral cooperation in the field of culture, 2024, Three Seas, https://3seas.eu/event/side-events-1/3siccn [dostęp: 13.10.2024]
20. Agreement on the establishment of the Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network (3SICCN), 3SICCN, 2024, P. 3, https://3siccn.uken.krakow.pl/wp-content/uploads/sites/154/2024/07/AGREEMENT-3SICCN_web.pdf [dostęp: 13.10.2024]
21. 3SICCN – Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network. Conference and act establishing multilateral cooperation in the field of culture, 2024, Three Seas, https://3seas.eu/event/side-events-1/3siccn [dostęp: 13.10.2024]
22. Whos who, AICA, https://aicainternational.news/about#/whos-who/ [dostęp: 13.10.2024]
23. Agreement on the establishment of the Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network (3SICCN), 3SICCN, 2024, P. 1-2, https://3siccn.uken.krakow.pl/wp-content/uploads/sites/154/2024/07/AGREEMENT-3SICCN_web.pdf [dostęp: 13.10.2024]
24. News, 3SICCN, 2024, https://3siccn.uken.krakow.pl/news/ [dostęp: 13.10.2024]
25. 3SICCN – Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network. Conference and act establishing multilateral cooperation in the field of culture, Three Seas, 2024, https://3seas.eu/event/side-events-1/3siccn [dostęp: 13.10.2024]
26. Agreement on the establishment of the Three Seas Initiative Cultural Cooperation Network (3SICCN), 3SICCN, 2024, P. 3-4, https://3siccn.uken.krakow.pl/wp-content/uploads/sites/154/2024/07/AGREEMENT-3SICCN_web.pdf [dostęp: 13.10.2024]
27. Knutd joins the Three Seas Initiative Network for Cultural Cooperation, KNUTD, 2024, https://en.knutd.edu.ua/events-and-publications/news/16656/ [dostęp: 13.10.2024]
28. Building closer connections. The Three Seas Region as an economic area, Polish Economic Institute, 2020, P. 18-19, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/01/PIE-Three-Seas.pdf [dostęp 15.10.2024].
    The given data include the period 2009-2018 and come from the Eurostat from 2020.
29. Building closer connections. The Three Seas Region as an economic area, Polish Economic Institute, 2020, P. 18-19, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/01/PIE-Three-Seas.pdf [dostęp: 15.10.2024] These prices from the European states are from the first half of 2019.
30. Building closer connections. The Three Seas Region as an economic area, Polish Economic Institute, 2020, P. 30, https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/01/PIE-Three-Seas.pdf [dostęp: 15.10.2024]