Europejskie trendy w zażywaniu narkotyków
Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) opublikowało Europejski raport narkotykowy 2023[1], przedstawiający kompleksowy przegląd trendów narkotykowych i pojawiających się wyzwań w Europie. Raport wskazuje na utrzymującą się wysoką dostępność narkotyków wszystkich rodzajów i odnotowuje wzrost skali i złożoności nielegalnej produkcji narkotyków w Europie. Użytkownicy są obecnie narażeni na kontakt z szerszą gamą substancji psychoaktywnych o różnej sile działania i czystości, często nierozróżnialnych pod względem wyglądu, co wymaga skutecznych strategii informowania o ryzyku w celu ostrzegania konsumentów o związanych z nimi zagrożeniach dla zdrowia.
Raport obejmuje szerokie spektrum nielegalnych narkotyków i podkreśla ciągłe wyzwanie dla zdrowia publicznego związane z nowymi substancjami psychoaktywnymi (NPS), przy czym 41 nowych narkotyków zgłoszono za pośrednictwem unijnego systemu wczesnego ostrzegania tylko w 2022 r., Jak widać na poniższym wykresie, łączna liczba monitorowanych przez EMCDDA wynosi 930. Wszechobecny wpływ przestępczości zorganizowanej związanej z narkotykami i rekordowe konfiskaty nielegalnych narkotyków w całej Europie podkreślają krytyczną potrzebę współpracy międzynarodowej w walce z handlem narkotykami.
Wykres 1. Liczba nowych substancji psychoaktywnych zgłoszonych po raz pierwszy do unijnego systemu wczesnego ostrzegania, według kategorii, 2005-2022
Dyrektor EMCDDA Alexis Goosdeel podsumowuje obecną sytuację narkotykową zwrotem “Wszędzie, wszystko, każdy”, podkreślając powszechną dostępność uznanych narkotyków, pojawienie się nowych silnych substancji oraz powszechny wpływ narkotyków na społeczeństwo. Aby lepiej zrozumieć i reagować na zmieniającą się sytuację narkotykową, raport wzywa do poprawy danych kryminalistycznych i toksykologicznych. Podkreślono w nim konieczność utworzenia europejskiej sieci laboratoriów kryminalistycznych i toksykologicznych, którą EMCDDA uruchomi w ramach nowego mandatu w 2024 r., aby wzmocnić potencjał w tej dziedzinie.
Przegląd porównawczy statystyk dotyczących narkotyków w krajach europejskich
Konopie indyjskie są nadal najczęściej używanym nielegalnym narkotykiem w Europie. Szacuje się, że 8% dorosłych Europejczyków w wieku 15-64 lat, czyli około 22,6 mln osób, używało konopi indyjskich w ciągu ostatniego roku. W 2021 r. odnotowano rekordową ilość konfiskat konopi indyjskich w UE, z 816 tonami żywicy konopnej i 256 tonami marihuany, co wskazuje na jej powszechną dostępność. Ponadto w tym samym roku około 97 000 osób zgłosiło się na leczenie odwykowe w związku z konopiami indyjskimi. W Czechach odsetek ten jest dość wysoki: 22,9% młodych dorosłych (15-34 lata) spożywało konopie indyjskie w 2022 r., w porównaniu z polskimi 7,8% lub węgierskimi 3,4%.
Rysunek 2. Rozpowszechnienie używania konopi indyjskich w Europie wśród młodych dorosłych (15-34 lata) w 2022 r
W odpowiedzi na zmieniające się perspektywy dotyczące używania konopi indyjskich, pięć państw członkowskich UE – Czechy, Niemcy, Luksemburg, Malta i Holandia – wraz ze Szwajcarią, wprowadzają lub rozważają ramy regulacyjne dotyczące rekreacyjnego używania konopi indyjskich[2]. Inicjatywy te mają na celu kontrolę ich podaży, z naciskiem na zdrowie i bezpieczeństwo publiczne. W związku z tym istnieje wyraźna potrzeba wzmożonego monitorowania i ewaluacji w celu kompleksowej oceny wpływu tych zmian regulacyjnych na zdrowie i bezpieczeństwo publiczne. Zmiany te wskazują na zmianę podejścia politycznego do konopi indyjskich, odzwierciedlając szersze trendy i debaty na temat zażywania narkotyków i regulacji w kontekście europejskim.
Handel kokainą przez europejskie porty morskie nadal napędza wysoką dostępność tego narkotyku, prowadząc do obaw związanych ze zwiększonym zażywaniem, szkodami dla zdrowia i przestępczością związaną z narkotykami. W raporcie odnotowano wzrost liczby konfiskat kokainy w głównych portach europejskich oraz pojawiającą się tendencję do nielegalnej produkcji kokainy w UE. Republika Czeska wypada lepiej niż inne kraje pod względem zażywania kokainy – 2,7% dorosłych w wieku od 15 do 64 lat zażyło ją przynajmniej raz w życiu, w porównaniu do najwyższych danych hiszpańskich wynoszących 12%.
Wykres 3. Wskaźnik używania kokainy w Europie przez osoby dorosłe (15-64 lata) raz w życiu w 2022 r
W raporcie podkreślono również rosnące zagrożenia dla zdrowia publicznego związane z szerszą gamą syntetycznych stymulantów, rekreacyjnym stosowaniem ketaminy i podtlenku azotu[3] oraz potencjałem narkotyków psychodelicznych. W raporcie podkreślono ewoluujące problemy związane z opioidami w Europie, przy czym heroina pozostaje najczęściej używanym nielegalnym opioidem, a rosną obawy związane z używaniem silnych syntetycznych opioidów. Republika Czeska wyróżnia się stosunkowo wysokim poziomem używania MDMA, odnotowując najwyższy odsetek osób używających tego narkotyku przynajmniej raz w życiu wśród młodych dorosłych (18,6%), w porównaniu do Polski (1,4%) i Niemiec (8%).
Wykres 4. Rozpowszechnienie używania MDMA (“ecstasy”) w Europie wśród młodych dorosłych (15-34 lata) raz w życiu w 2022 r
Ponadto spośród 12 miast metropolitalnych Praga miała największą liczbę zużytych strzykawek z pozytywnym wynikiem testu na obecność metamfetaminy. Jednak stosunkowo niższy odsetek strzykawek dał wynik pozytywny na obecność kokainy (0,7% w porównaniu z 57,8% w Kolonii) i heroiny (20,3% w porównaniu z 40,9% w Budapeszcie).
W miarę jak EMCDDA przygotowuje się do nowego mandatu i rozszerzonej roli[4], Europejski raport narkotykowy 2023 służy jako kluczowe źródło zrozumienia sytuacji narkotykowej w Europie i jej konsekwencji dla zdrowia publicznego i bezpieczeństwa. Przyszła misja agencji ma na celu zwiększenie możliwości monitorowania, poprawę gotowości UE i rozwój kompetencji w zakresie lepszych interwencji w dziedzinie narkotyków.
Narkotyki w Republice Czeskiej
Republika Czeska zmaga się z poważnym kryzysem zdrowia publicznego, ponieważ wskaźniki uzależnienia od narkotyków wzrosły w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Według badań przeprowadzonych w 1996 roku przez Tirlik M. i in. opublikowanych przez National Library of Medicine[5], w całym kraju nastąpił znaczny wzrost zażywania nielegalnych narkotyków, z amfetaminą na czele listy preferowanych substancji. Używanie wielu narkotyków było powszechne, a wśród młodzieży nastąpił szczególny wzrost używania tak zwanych “narkotyków tanecznych”, takich jak dietyloamid kwasu lizergowego (LSD), obok heroiny w ośrodkach miejskich. Rosła również tendencja do wstrzykiwania narkotyków, co potęgowało pilną potrzebę rozszerzenia usług leczenia uzależnień od narkotyków.
Krajowe Centrum Monitorowania Narkotyków i Uzależnień (NMC) dla Republiki Czeskiej opublikowało w 2023 r. coroczny raport na temat nałogowych nawyków czeskiej populacji.[6] W kolejnych podrozdziałach omówimy najważniejsze dostępne dane.
Używanie narkotyków w populacji dorosłych (w tym alkoholu i tytoniu)
W populacji dorosłych znaczna część angażuje się w zachowania uzależniające od różnych substancji i czynności. Około 17-23% (1,5-2,1 mln) osób w wieku 15 lat i starszych to codzienni palacze, podczas gdy około 10% (800-980 tys.) spożywa alkohol codziennie lub prawie codziennie, przy czym 17-19% (1,5-1,7 mln) to konsumenci alkoholu wysokiego ryzyka, a 9-10% (800-900 tys.) zalicza się do osób pijących szkodliwie. Leki psychoaktywne stanowią problem dla 14-15% dorosłych, co stanowi około 1,3-1,5 miliona osób. Używanie konopi indyjskich w ciągu ostatniego roku dotyczy 6-10% populacji (500-900 tys. dorosłych), przy czym szacuje się, że 400 tys. jest zagrożonych problemowym używaniem, a 5-7% używa ich do samoleczenia. Wśród innych nielegalnych narkotyków 1% używa ecstasy, 2% grzybów halucynogennych, a mniej niż 1% metamfetaminy i kokainy. Użytkownicy wysokiego ryzyka metamfetaminy lub opioidów to łącznie około 44,9 tys. osób, w tym podkategorie różnych użytkowników narkotyków. Statystyki te podkreślają znaczące wyzwania dla zdrowia publicznego związane z różnymi formami uzależnienia w populacji dorosłych, podkreślając potrzebę kompleksowych i ukierunkowanych interwencji zdrowotnych.
Używanie narkotyków przez młodzież (w tym uzależnienie od alkoholu, tytoniu i technologii cyfrowych)
Rozpowszechnienie zachowań uzależniających wśród dzieci i młodzieży ujawnia niepokojące trendy w zakresie używania substancji i zaangażowania cyfrowego. Około 10-11% uczniów w wieku od 13 do 16 lat regularnie pali tytoń, podczas gdy spożycie alkoholu jest powszechne – 17% 11-latków, 43% 13-latków, 76% 15-latków i 95% 16-latków piło alkohol w pewnym momencie swojego życia. Ponad połowa z tych osób zgłosiła picie alkoholu w ciągu ostatnich 30 dni, a 39% 16-latków pije alkohol co miesiąc, a 12% robi to co tydzień lub częściej. Nielegalne zażywanie narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy zgłosiło 24% 16-latków, przy czym konopie indyjskie były najczęstsze, a następnie środki uspokajające bez recepty, substancje lotne, ecstasy, grzyby halucynogenne, LSD lub inne halucynogeny, a mniejszy odsetek używał kokainy lub metamfetaminy. Uzależnienia cyfrowe są również powszechne, przy czym 15-25% 11-15-latków i 10-15% 15-19-latków zgłasza nadmierne granie. Z mediów społecznościowych nadmiernie korzysta 25-30% dzieci i 45-50% nastolatków, przy czym 7% dzieci i do 30% nastolatków jest zagrożonych uzależnieniem.
Koszty społeczne nadużywania narkotyków w Czechach
Używanie substancji znacząco przyczynia się do zachorowalności i śmiertelności, przy czym palenie tytoniu powoduje 16-18 tys. zgonów rocznie, a alkohol prowadzi do 6-7 tys. zgonów rocznie, w tym około 2 tys. przypadków, w których jest to główna przyczyna, a 400-500 z powodu zatrucia alkoholem. W 2021 r. śmiertelne przedawkowania spowodowały 64 zgony, głównie z powodu nielegalnych narkotyków lub substancji lotnych, a 10 z powodu benzodiazepin. Ponadto 150 zgonów było związanych z innymi konsekwencjami zażywania nielegalnych narkotyków i leków psychoaktywnych, takimi jak choroby, wypadki i samobójstwa.
Powikłania zdrowotne związane z używaniem substancji obejmują również choroby zakaźne, z 7 nowymi diagnozami HIV w 2021 r. związanymi z dożylnym używaniem narkotyków i 800-1 100 przypadkami wirusowego zapalenia wątroby typu C zgłaszanymi rocznie, w tym 400-600 wśród osób używających narkotyków dożylnie. Liczba przyjęć do szpitali z powodu urazów doznanych pod wpływem substancji uzależniających sięga 14-15 tys. rocznie, głównie z powodu alkoholu, ale także nielegalnych narkotyków, leków psychoaktywnych i substancji lotnych. Ponadto alkohol i inne narkotyki przyczyniają się do odpowiednio 4 500 i 320 wypadków drogowych rocznie.
Problem z hazardem ma poważny wpływ na zdrowie psychiczne – ponad 70% osób z grupy ryzyka zgłasza zaburzenia lękowo-depresyjne, 46% ma myśli samobójcze, a 14% podejmuje próby samobójcze. Co więcej, dzieci i młodzież zagrożone uzależnieniem od technologii cyfrowych są od 2 do 6 razy bardziej narażone na zaniedbywanie aktywności w czasie wolnym, doświadczanie zaburzeń snu lub odżywiania, problemy w szkole i negatywny wpływ na ich życie towarzyskie z przyjaciółmi i rodziną. Te rozległe skutki zażywania substancji podkreślają potrzebę solidnych, wielowymiarowych strategii mających na celu zaradzenie konsekwencjom zdrowotnym, społecznym i psychologicznym.
Czeska reakcja na problem
Kryzys, który nasilał się w ciągu ostatnich 50 lat, nie wykazuje oznak osłabienia, a środki zdrowia publicznego starają się nadążyć za rosnącymi statystykami uzależnień i szkodliwym wpływem używania narkotyków na jednostki, rodziny i społeczności. Droga naprzód dla Republiki Czeskiej w łagodzeniu tego problemu narkotykowego zależy od wdrożenia skutecznych i dostępnych programów rehabilitacji narkotykowej i alkoholowej. Bardzo ważne jest, aby wspomnieć, że zgodnie z Europejskim Raportem Narkotykowym 2023[7], Republika Czeska, z podobnym wzorcem na Słowacji i w Turcji, wykazuje odsetek osób rozpoczynających leczenie po raz pierwszy (ponad 30%) wśród użytkowników metamfetaminy.
Wykres 5. Osoby używające amfetaminy jako odsetek wszystkich osób rozpoczynających leczenie po raz pierwszy
Źródło: Europejski raport narkotykowy (2023). Dostępny pod adresem: https://www.emcdda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023_en
W Republice Czeskiej kompleksowa sieć 250-300 placówek zapewnia specjalistyczne usługi w zakresie uzależnień w celu rozwiązywania problemów związanych z używaniem substancji i powiązanych kwestii. Sieć ta obejmuje 55-60 ośrodków niskoprogowych, 50 programów pomocowych i 90-100 programów leczenia ambulatoryjnego, z których 10 jest przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Ponadto istnieje 10-15 oddziałów detoksykacyjnych, 25-30 stacjonarnych oddziałów opieki zdrowotnej, 15-20 społeczności terapeutycznych i 35-45 ambulatoryjnych programów opieki pooperacyjnej, w tym 20-25 z mieszkaniami chronionymi. Ponadto, 5-7 domów działa na specjalnych zasadach dla osób używających substancji psychoaktywnych. Jeśli chodzi o leczenie substytucyjne uzależnienia od opioidów, 60 placówek zgłasza pacjentów w takich programach, a około 600-700 lekarzy ogólnych zapewnia tę formę leczenia.
Połowa ośrodków leczenia uzależnień zajmuje się hazardzistami, a ponad jedna trzecia – osobami zagrożonymi uzależnieniem od technologii cyfrowych. Leczenie uzależnienia od tytoniu jest dostępne w 43 ośrodkach zlokalizowanych w szpitalnych przychodniach, z około 200 lekarzami ambulatoryjnymi i około 300 specjalistycznymi aptekami oferującymi usługi doradcze.
Ośrodki leczenia mieszkaniowego mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia zorganizowanego środowiska, w którym osoby mogą stawić czoła swojemu uzależnieniu. Ośrodki te zajmują się zarówno fizycznymi aspektami uzależnienia, jak i psychologicznymi przyczynami używania substancji. Identyfikując i lecząc pierwotne przyczyny uzależnienia, ośrodki te oferują holistyczne podejście do powrotu do zdrowia, zapewniając osobom narzędzia potrzebne do długotrwałej trzeźwości.
Wyzwaniem dla Republiki Czeskiej jest rozszerzenie i wzmocnienie tych systemów wsparcia, aby zaspokoić rosnące potrzeby i przerwać cykl uzależnień dotykający tak wielu obywateli. Miejmy nadzieję, że przy wsparciu ze strony odnowionej struktury Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, Czechy będą w stanie skutecznie rozwiązać ten długotrwały problem.
