Francuskie i polskie perspektywy na bezpieczeństwo UE jako przykłady interesów dwóch regionów Unii Europejskiej

Jan Normann – Uniwersytet Wrocławski

Jan Normann jest studentem trzeciego roku studiów licencjackich na Uniwersytecie Wrocławskim na kierunku Europeistyka. Od marca odbywa staż w Blue Europe, pełniąc funkcję Public Relations Intern. Jan jest również zaangażowanym członkiem Forum Młodych Dyplomatów w Polsce i aktywnie działa w uniwersyteckim stowarzyszeniu akademickim Project Europe. Jest organizatorem ważnych wydarzeń, takich jak niedawne debaty przedwyborcze do Parlamentu Europejskiego. Jego doświadczenie międzynarodowe obejmuje roczny pobyt w ramach programu Erasmus+ na Uniwersytecie Ben-Guriona w Beer Sheva w Izraelu oraz pracę jako asystent Konsula Honorowego RP w Jerozolimie Zeeva Barana. Uczestniczył w międzynarodowym zespole badawczym badającym wpływ obcych mocarstw na wybory w krajach europejskich za pośrednictwem platform mediów społecznościowych w 2023 roku. Jan odbył również staż w Instytucie Kultury Polskiej w Paryżu i uczestniczył w tygodniowym kursie poświęconym Ukrainie w Covilhã w Portugalii. Jego głównym zainteresowaniem jest dyplomacja, w szczególności stosunki między UE a Bliskim Wschodem.

1. Definicja bezpieczeństwa w UE

Od początku istnienia Unii Europejskiej kwestia bezpieczeństwa była jednym z najważniejszych aspektów kształtujących jej funkcjonowanie. Nawet przed Traktatem z Maastricht z 1992 roku, w czasie tzw. zimnej wojny, europejskie państwa zdawały sobie sprawę, że muszą współpracować, aby odeprzeć zagrożenie ze Wschodu. Oprócz integracji gospodarczej i politycznej, ważny był także aspekt obronny, co znalazło odzwierciedlenie w funkcjonowaniu Unii Zachodnioeuropejskiej, która pełniła rolę Europejskiej Wspólnoty Obrony do momentu wejścia w życie Traktatu z Lizbony w 2010 roku. Od tego czasu kwestie obronne zostały zintegrowane z Wspólną Polityką Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Należy jednak podkreślić, że kwestie obronności i bezpieczeństwa są prerogatywą państw, więc Traktat z Lizbony ma na celu zwiększenie spójności i zdolności, ale nie ingeruje w zachowania państw członkowskich^[1]. Warto również zaznaczyć, że Unia Europejska powstała jako organizacja społeczno-ekonomiczna, więc dziś bezpieczeństwo w Europie to nie tylko unikanie wojen i przemocy poprzez użycie instrumentów wojskowych. Obejmuje ono także aspekty społeczne, a nawet indywidualne, jak również kwestie gospodarcze, środowiskowe, kryminalne, humanitarne i praw człowieka, a także te związane z nieautoryzowanym użyciem przemocy^[2]. Podkreślając, że poszczególne kraje UE dbają o swoje własne interesy w zakresie obronnym. Geograficznie rzecz biorąc, nie jest możliwym, aby mieć te same interesy od Lizbony po Tallin. Dlatego też warto zdefiniować i przeanalizować kwestie bezpieczeństwa na przykładzie dwóch największych członków UE, Francji i Polski, które naturalnie mają różne interesy.

2. Krótkie spojrzenie na interesy bezpieczeństwa Francji w Unii Europejskiej

We Francji nie ma jednolitego, statycznego punktu widzenia, lecz raczej dynamiczna mieszanka poglądów pochodzących z różnych frakcji ideologicznych. Skutkuje to ciągle ewoluującym stanowiskiem narodowym, na który wpływ mają różne administracje i konteksty historyczne. Pomimo okazjonalnych nieporozumień z europejskimi sojusznikami, zarządzanie obronnością Francji działa według dwóch głównych linii myślenia: jedna podkreśla relacje polityczno-wojskowe z bilateralnym podejściem, podczas gdy druga priorytetyzuje dyplomację z eurocentrycznym podejściem. Te perspektywy bardziej przypominają strategiczne postawy niż sztywne doktryny. Kształtują sposób, w jaki Francja stara się nawigować stosunki międzynarodowe^[3]. Odwołując się do dokumentu z 2021 roku definiującego wyzwania Francji, można zauważyć, że patrzy ona na bezpieczeństwo z globalnej perspektywy. Stoi ona wobec ciągłych zagrożeń dla swoich interesów, w tym terroryzmu dżihadystycznego, proliferacji broni masowego rażenia i strategicznej konkurencji między wielkimi mocarstwami. Ponadto Francja dostosowuje swoją strategię obronną, koncentrując się na cyberprzestrzeni, przestrzeni kosmicznej, AI i energii. Według niej wzmocnienie europejskiej suwerenności i autonomii obronnej jest kluczowe, a także zwiększenie krajowej odporności. Jej strategiczny pogram „Ambicja 2030” ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i autonomii Francji w coraz bardziej złożonym krajobrazie geopolitycznym^[4]. Ponadto warto zauważyć, że Francja ma historyczne interesy, które nadal kultywuje. Wynika to z jej historii kolonialnej oraz wpływów w basenie Morza Śródziemnego, Afryce i na Bliskim Wschodzie. Dlatego perspektywa wschodnioeuropejska jest z natury rzeczy obca Paryżowi. Ponadto za prezydentury Macrona, stosunki francusko-niemieckie stały się najważniejszym formatem współpracy^[5]. Co więcej, po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej w 2020 roku, Francja stała się liderem i obok Niemiec, najpotężniejszym krajem w UE. Dlatego interesy polityki zagranicznej UE są nierozerwalnie związane z perspektywą francuską.

3. Krótkie spojrzenie na interesy bezpieczeństwa Polski w Unii Europejskiej

Analizując polskie interesy bezpieczeństwa w XXI wieku należy zauważyć, że Polska znajduje się w trudnej sytuacji będąc na wschodniej flance UE, co stanowi poważne wyzwanie obronne. Rosja rozszerza swoje wpływy, co zagraża jej bezpieczeństwu^[6]. W takiej sytuacji istnieje możliwość stworzenia pomostu między Wschodem a Zachodem i objęcia roli lidera w regionie. Polska jest aktywna w formacie Grupy Wyszehradzkiej, a od końca 2023 roku zwiększyła również swoje działania w formacie Trójkąta Weimarskiego. Ponadto w szerszej perspektywie XXI wieku, stara się ona zwrócić uwagę reszty Zachodniej Europy na problemy regionalne i uczestniczyć w inicjatywach współpracy takich jak Trójkąt Lubelski oraz reaktywacja historycznego pomysłu tzw. Trójmorza, mającego na celu pogłębienie współdziałania w obszarze Europy Środkowej i Wschodniej oraz Bałkanów. Aby dokładniej wyjaśnić, w 2015 roku Grupa Inicjatywna została założona przez prezydentów Polski i Chorwacji, a jej inauguracyjny szczyt odbył się w Dubrowniku w dniach 25-26 sierpnia 2016 roku. Liderzy Europy Wschodniej na szczycie poparli deklarację określającą cele współpracy w zakresie energii (szczególnie dywersyfikacji dostaw gazu), transportu i komunikacji cyfrowej. Uważali, że osiągnięcie tych celów zwiększy bezpieczeństwo i konkurencyjność Europy Wschodniej, wzmacniając tym samym Unię Europejską^[7].

Nie można zaprzeczyć, że pozycja Polski nie była bardzo silna w pierwszych dwóch dekadach XXI wieku. Wiele inicjatyw nie było skutecznych lub są, na dzień dzisiejszy, nadal w trakcie planowania. W porównaniu do Francji, Polska jest niewątpliwie lokalnym graczem, który wraz z innymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej stara się znaleźć przeciwwagę dla tego, co często określane jest jako „centrum” Unii Europejskiej, a więc Francja i Niemcy.

4. Różne podejścia do interesów bezpieczeństwa między Polską a Francją w Unii Europejskiej

We Francji podejście do bezpieczeństwa w Unii Europejskiej charakteryzuje się relacjami polityczno-wojskowymi z podejściem bilateralnym, podczas gdy inne prioritetyzują dyplomację z eurocentrycznym podejściem. Interesy bezpieczeństwa są związane z jej historycznymi interesami, historią kolonialną oraz wpływami w regionach takich jak basen Morza Śródziemnego, Afryka i Bliski Wschód. Za prezydentury Macrona stosunki francusko-niemieckie stały się kamieniem węgielnym współpracy, a po wyjściu Wielkiej Brytanii Francja stała się kluczowym liderem w UE^[8]. Dlatego też perspektywa Francji na politykę zagraniczną UE jest ściśle związana z jej interesami. Należy również zauważyć, że oba kraje przez XXI wiek miały różne percepcje Wschodu, a przede wszystkim Rosji, która dla Polski jest głównym wrogiem i podmiotem, z którym konkuruje we wschodniej części Europy. Z drugiej strony Francja nie miała negatywnych doświadczeń w relacjach z Moskwą, więc ich stosunki były na ogół poprawne i partnerskie, zwłaszcza w kwestiach politycznych i gospodarczych.

Podejście Polski do bezpieczeństwa w Unii Europejskiej kształtowane jest przez jej unikalne położenie na wschodniej flance, co stanowi znaczne wyzwania obronne ze względu na rozszerzające się wpływy Rosji. Polska dąży do odgrywania wiodącej roli w regionie, promując inicjatywy współpracy takie jak Grupa Wyszehradzka i Trójkąt Weimarski. Ponadto stara się zwrócić uwagę na regionalne problemy i uczestniczyć w inicjatywach takich jak Trójkąt Lubelski i inicjatywa Trójmorza^[9], kładąc nacisk na współpracę w Europie Środkowej i Wschodniej oraz Bałkanach. W przeciwieństwie do Francji, polski interes w UE jest bardziej lokalny, gdyż stara się znaleźć przeciwwagę dla dominacji państw Europy Zachodniej. Kwestia bezpieczeństwa jest głównie skoncentrowana na reagowaniu wobec regionalnych zagrożeń i wzmacnianiu współpracy w swoim najbliższym otoczeniu. Ponadto Polska ma lądową granicę z Rosją, Białorusią i Ukrainą o długości około 1186 km. Dlatego postrzega sytuację na wschodzie, a przede wszystkim Rosję, jako realne i bezpośrednie zagrożenie.

5. Wojna na Ukrainie jako punkt zwrotny w kontekście jednoczenia interesów bezpieczeństwa Polski i Francji w UE

Wojna na Ukrainie była punktem zwrotnym w kontekście jednoczenia interesów bezpieczeństwa Polski i Francji w Unii Europejskiej. W pierwszym przypadku warto zauważyć zwiększone znaczenie strategiczne w Europie, które zostało wywołane agresją Rosji na Ukrainę^[10]. Według ekspertów wynika to z tego, że Polska trafnie rozpoznała zagrożenie ze strony Rosji, co w połączeniu z jej korzystnym położeniem geograficznym pozwoliło jej chronić resztę regionu i wspierać Ukrainę. Ponadto nastąpiło zbieżność interesów między Warszawą a głównymi mocarstwami zachodnimi, w szczególności USA. Jednakże eksperci podkreślają, że ta sytuacja może być chwilowa. Pozycja Polski została wzmocniona przez tymczasowy konsensus polityczny dzięki trzem głównym procesom: wsparciu ze strony USA i NATO, w tym ochronie kontrwywiadowczej i wsparciu transportu wojskowego NATO; znaczącej pomocy humanitarnej dla Ukrainy, w tym przyjęciu kilku milionów uchodźców; oraz znaczącej pomocy wojskowej dla Ukrainy, w tym sprzętu i szkoleń dla ukraińskich sił zbrojnych. Eksperci zalecają, aby Polska zwiększyła swoją „dywidendę geopolityczną” wynikającą z jej międzynarodowych ról. Jednak są sceptyczni co do szybkiej jej zdolności do wpływania na inne kraje. Obserwowalny jest czas wojny jako unikalne „okno możliwości”, które powinno być wykorzystane. Jest to szansa na „nowy start” w kontekście zewnętrznego bezpieczeństwa i przygotowania kraju na długoterminowe zmiany w międzynarodowej dynamice władzy w regionie. Eksperci podkreślają, że polityka bezpieczeństwa stała się jednym z priorytetów polskiego rządu w 2022 roku. Przyspieszono prace nad reformą obrony, ogłoszono program zbrojeniowy oraz obiecano zwiększenie wydatków na obronność i liczebności sił zbrojnych. Jednocześnie krytykowano przez ekspertów i opinię publiczną przedstawiony projekt ustawy o ochronie ludności. Dodając, iż obecna sytuacja umożliwiła Polsce i Ukrainie wkroczenie w nowy rozdział ich relacji^[11].

Z drugiej strony, od neutralnych i dobrych stosunków przedwojennych z Rosją, Francja zmieniła swoją retorykę o 180 stopni, antagonizując, krytykując Moskwę i w pełni wspierając Ukrainę^[12]. Jednak bardziej radykalne stanowisko Paryża wobec Rosji można zaobserwować dopiero od niedawana. Jest to spowodowane nieudanymi próbami dialogu i deeskalacji z Rosją^[13]. Ważnym zagadnieniem stało się także opóźnione wsparcie ze strony Kongresu USA^[14]. Punktem zwrotnym było podpisanie w lutym 2024 roku umowy o współpracy w zakresie bezpieczeństwa między Francją a Ukrainą. Była to kluczowa decyzja, obejmująca współpracę bilateralną i pomoc w wysokości 3 miliardów euro. Umowa miała na celu pomoc w przywróceniu integralności terytorialnej w granicach uznanych międzynarodowo oraz zapobiegnięcie przyszły agresjom ze strony Rosji^[15]. „Wynik rosyjskiej wojny agresji przeciwko Ukrainie będzie decydujący dla naszych interesów, naszych wartości, naszego bezpieczeństwa i naszego modelu społeczeństwa,” powiedział prezydent Macron^[16].

Jednakże wśród wielu państw Europy Środkowej i Wschodniej, w tym Polski, panuje brak zaufania dla efektywności tych porozumień, co wynika z tradycyjnie długotrwałych stosunków Francji z Rosją^[17].

Zmiana rządu w Polsce w grudniu 2023 roku przyczyniła się do zmiany retoryki w kwestii agresji Rosji na Ukrainę. Jedną z głównych decyzji polityki zagranicznej Warszawy było wznowienie rozmów i współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego, co stanowiło istotną zmianę w kontekście europejskiej współpracy na przestrzeni ostatnich ośmiu lat.

6. Wznowienie współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego

Trójkąt Weimarski to format polsko-niemiecko-francuskiej współpracy utworzony w 1991 roku. Od początku założeniem był dialog polityczny i współdziałanie, ale od momentu powstania nie był on bardzo popularny. Przez ostatnie osiem lat Polska nie korzystała z tej opcji, opierając swoją pozycję bezpieczeństwa na relacjach z USA, podczas gdy Francja i Niemcy mają bliskie relacje bilateralne. Jednakże nowa sytuacja wojny w Europie i poszukiwanie przeciwwagi skłoniły te państwa do wznowienia rozmów^[18].

Wizycie Tuska towarzyszyło spotkanie w zamku La Celle-Saint-Cloud pod Paryżem ministrów spraw zagranicznych Polski Radosława Sikorskiego, Francji Stephana Sejournei i Niemiec Annaleny Baerbock. Podpisano deklarację potwierdzającą zaangażowanie tych trzech państw i we wspólną pracę na rzecz promowania pokoju i stabilności w Europie^[19]. Podkreślono zasady bezpieczeństwa demokratycznego, zobowiązując się do wzmocnienia sojuszu NATO poprzez zaangażowanie w europejską inicjatywę obronną i wspólne działania w polityce zagranicznej.

Premier Polski jasno dał do zrozumienia, że kraj ten jest zdeterminowany do ścisłej współpracy z dwoma największymi europejskimi partnerami, próbując również przełamać impas w dwustronnych relacjach francusko-niemieckich. Nie jest tajemnicą, że Olaf Scholz i Emmanuel Macron nie stanęli na wysokości zadania, które kiedyś stanowiło potężny tandem pod przewodnictwem Angeli Merkel i kolejnych francuskich liderów. Ten tandem miał swoje wady, a jego decyzje często słusznie krytykowano za ignorowanie interesów i wrażliwości mniejszych partnerów. Jednak partnerstwo francusko-niemieckie odgrywało wiodącą rolę w UE i nadawało jej kierunek. Współpracując z proeuropejską Polską w ramach Trójkąta Weimarskiego, synergia Berlina i Paryża może znów działać na korzyść całej Unii Europejskiej. Doświadczenie Tuska, najpierw jako premiera, a później jako przewodniczącego Rady Europejskiej jest tu atutem – wie, jak wypracować europejski konsensus z niezbędnym udziałem Niemiec i Francji, jednocześnie respektując interesy mniejszych państw członkowskich^[20].

Obserwowalnym jest, że istnieje inny wymiar tej współpracy, który zawarty jest w ramach NATO. Patrząc na europejskie wydatki na obronność w 2023 roku, Polska, Francja i Niemcy wykazują największe wydatki, co ma kluczowe znaczenie w obecnej sytuacji.

Tabela 1. Top 10 krajów NATO pod względem wydatków na obronność w 2023 roku (w USD)

Źródło: Top 10 NATO Countries with the Highest Defense Expenditures (by total US$)^[21].

Tabela 2. Top 10 krajów NATO pod względem wydatków na obronność w 2023 roku jako procent PKB

Źródło: NATO Spending by % of GDP 2023^[22].

Jak można zauważyć w Tabeli 1, Francja, Niemcy i Polska są w pierwszej dziesiątce krajów pod względem wydatków na obronność. Z drugiej strony Polska wydaje najwyższy procent PKB na obronność na poziomie 3,9% (Tabela 2). Jest to najwyższy procent w NATO, a kraj ten często „podgrzewa atmosferę” i zachęca resztę państw UE do przekroczenia progu 2%, czego obecnie nie robią Niemcy i Francja. Jednak biorąc wszystko pod uwagę, można zauważyć, że ich współpraca w kwestiach bezpieczeństwa może być korzystna.

Obecnie umacnianie relacji trwa, gdyż ogłoszono dalsze regularne spotkania ministrów spraw zagranicznych trzech państw. Przykładem wznowienia współpracy był nagły szczyt Trójkąta Weimarskiego w Berlinie 15 marca, w którym udział wzięli Donald Tusk, Olaf Scholz i Emmanuel Macron. W ramach formatu dyskutowano o przyszłości wojny na Ukrainie, dodając, iż szef polskiego rządu wracał ze spotkania z Joe Bidenem w Waszyngtonie, którego rezultatami chciał się podzielić z europejskimi partnerami. W wyniku spotkania Kanclerz Niemiec przekazał, że sojusznicy zakupią więcej broni dla Ukrainy na rynkach światowych. Prezydent Francji podkreślił, że „stawką jest bezpieczeństwo Europy”, a premier Polski zaznaczył, że trzy kraje „mówią jednym głosem”. „To dobry nowy początek dla Trójkąta Weimarskiego,” ocenił^[23].

Obserwując ostatnie wydarzenia, można wskazać na uzupełnienie antyrosyjskiej retoryki Macrona wobec Rosji. W lutym tego roku po spotkaniu szefów państw i rządów w Paryżu, prezydent Francji Emmanuel Macron powiedział, że „na tym etapie nie ma zgody na wysłanie wojsk na Ukrainę,” dodając jednak, że „nic nie można wykluczyć”. Oświadczenie wywołało duże kontrowersje wśród liderów NATO^[24]. To pierwszy raz, kiedy europejski lider głośno i stanowczo rozważa wysłanie wojsk na Ukrainę. Spotkało się to z odpowiedzią ze strony polskiej. Dzień po oświadczeniu Macrona, podczas konferencji premierów Polski i Czech, Donald Tusk zwrócił się z następującymi słowami: „Uważam, że dziś nie powinniśmy spekulować na temat przyszłości, czy będą okoliczności, które zmienią to stanowisko,” podkreślił. „Dziś powinniśmy skupić się, jak robią to rządy Polski czy Czech, na maksymalnym wsparciu Ukrainy w jej wysiłkach wojskowych,” kontynuował szef polskiego rządu. „Nie chcę, aby to brzmiało zbyt ostro, ale gdyby wszystkie kraje Unii Europejskiej były tak zaangażowane w pomoc Ukrainie, jak Polska i Czechy, być może nie byłoby potrzeby omawiania innych form wsparcia dla Ukrainy,” dodał Tusk^[25].

7. Podsumowanie

Francja i Polska, jako dwa bardzo różne państwa o odmiennych interesach geopolitycznych i strategicznych znalazły wspólną płaszczyznę w perspektywie europejskich interesów bezpieczeństwa. Podążając zupełnie różnymi ścieżkami, wojna na Ukrainie sprawiła, że konieczne stało się przejście na europeizację, a nie nacjonalizację interesów bezpieczeństwa. Jest to również ważne, ponieważ są one jednymi z większych krajów Unii Europejskiej oraz najistotniejszymi. Oczywiście podejście te będzie się różnić przez cały czas, ponieważ ostatecznym celem Polski jest zapewnienie takiej pomocy, aby Rosja poniosła porażkę. Ponadto jej geograficzne położenie i kontekst historyczny prowadzą do silnej dedykacji na rzecz zabezpieczenia jednoznacznego militarnego triumfu Ukrainy. Tymczasem Francja prioritetyzuje zarządzanie eskalacją i kształtowanie przyszłej struktury bezpieczeństwa europejskiego^[26]. Co więcej, warto podkreślić, że tak długo, jak współpraca w ramach Trójkąta Weimarskiego będzie się rozwijała i tak długo, jak państwa od Paryża po Warszawę będą zacieśniały relacje i współpracę, będzie to prowadziło do ogólnego wzrostu bezpieczeństwa w Europie, jako pełnego uzupełnienia komponentu amerykańskiego w europejskich interesach bezpieczeństwa i obrony. Dodam, że jeśli te dwa państwa rozwiną swoje relacje i wspólnie z Berlinem zbudują trwały rdzeń Europy, będzie to rozwiązanie długoterminowe i to nie tylko w kontekście wojny na Ukrainie, ale także w kontekście innych wyzwań, które czekają UE, w tym wzrostu nielegalnej migracji, potencjalnego terroryzmu, kwestii gospodarczych i relacji z innymi krajami na świecie.

Źródła

1. Menon, A. (2011). Much ado about nothing: EU defence policy after the Lisbon treaty, https://www.researchgate.net/profile/Anand-Menon/publication/228715077_Much_Ado_About_Nothing_EU_Defence_Policy_after_the_Lisbon_Treaty/ ↑
2. Deighton, A. (2002), The European Security and Defence Policy. JCMS: Journal of Common Market Studies, 40: 719-741. https://doi.org/10.1111/1468-5965.00395 ↑
3. De France, O. (2019). The French Perspective. Armament Industry European Research Group, https://preprod.iris-france.org/ ↑
4. Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères, (2021). Defence – 2021 strategic renewal/summary – Communiqué issued by Mme Florence Parly, Minister for the Armed Forces, https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/security-disarmament-and-non-proliferation/news/article/defence-2021-strategic-renewal-summary-communique-issued-by-mme-florence-parly ↑
5. Kempin, R. (2021). France’s foreign and security policy under President Macron: The consequences for Franco-German cooperation, https://www.swp-berlin.org/10.18449/2021RP04/ ↑
6. Antczak-Barzan, A. (2014). Rangi wyzwań dla bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, Studia Politologiczne, 34, 226-240, http://www.studiapolitologiczne.pl/pdf ↑
7. Baziur, G. (2017). Trójmorze jako koncepcja bezpieczeństwa i rozwoju ekonomicznego Europy Wschodniej, Przegląd Geopolityczny, (23), 24-38, https://www.ceeol.com/search/viewpdf ↑
8. Kempin, R. (2021). France’s foreign and security policy under President Macron: The consequences for Franco-German cooperation, https://www.swp-berlin.org/10.18449/2021RP04/ ↑
9. Baziur, G. (2017). Trójmorze jako koncepcja bezpieczeństwa i rozwoju ekonomicznego Europy Wschodniej, Przegląd Geopolityczny, (23), 24-38, https://www.ceeol.com/search/viewpdf ↑
10. Pawłuszko, T. (2023). Polityka bezpieczeństwa Polski-wnioski z badań empirycznych, Przegląd Geopolityczny, (43), 49-70, https://www.ceeol.com/search/viewpdf?id=1223204 ↑
11. Ibidem, https://www.ceeol.com/search/viewpdf?id=1223204 ↑
12. Kapp, C. L., & Fix, L. (2023). German, French, and Polish Perspectives on the War in Ukraine, In Polarization, https://www.researchgate.net/publication/376852587_German_French_and_Polish_Perspectives_on_the_War_in_Ukraine ↑
13. Świerczyński, M., & Tenenbaum, E. (Hosts). (2024). Spokojnie czy przedwojennie? PI Podcast, In Polityka Insight, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [41:00-50:00]. ↑
14. Ibidem, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [41:00-43:00]. ↑
15. Le Monde (2024). Zelensky signs security agreement with France, https://www.lemonde.fr/en/europe/article/2024/02/16/zelensky-signs-security-pact-with-france ↑
16. Moulson, G., & Corbet, S. (2024). Ukraine’s Zelenskyy in Paris signed a security agreement with France after a similar deal with Germany, AP News, https://apnews.com/article/germany-france-ukraine-zelenskyy-security ↑
17. Świerczyński, M., & Tenenbaum, E. (Hosts). (2024). Spokojnie czy przedwojennie? PI Podcast, In Polityka Insight, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [46:30-48:00]. ↑
18. Zaremba, M. (2024). Świat dostrzegł wizytę Tuska w Paryżu i Berlinie. “Reaktywacja Trójkąta Weimarskiego”, Wprost, https://www.wprost.pl/polityka/11582203/wizyta-tuska-w-paryzu-i-berlinie-zauwazona-czym-jest-trojkat-weimarski.html ↑
19. Ibidem. ↑
20. Przybylski, W. (2024), Nowy impuls dla Trójkąta Weimarskiego, Opinie Polityczno-Społeczne, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art39856621-wojciech-przybylski-nowy-impuls-dla-trojkata-weimarskiego ↑
21. https://worldpopulationreview.com/country-rankings/nato-spending-by-country ↑
22. Ibidem. ↑
23. asty/ft, adso, mrz, (2024). Nagły szczyt Trójkąta Weimarskiego. Scholz, Tusk i Macron o zakupach broni dla Ukrainy z zamrożonych rosyjskich pieniędzy, TVN24 Świat, https://tvn24.pl/swiat/trojkat-weimarski-nagly-szczyt-donald-tusk-olaf-scholz-i-emmanuel-macron-rozmowy ↑
24. ks/tok, Macron o wysłaniu wojsk na Ukrainę, “gdyby Rosjanie się przedarli”, TVN 24, 2024, https://tvn24.pl/swiat/ukraina-rosja-macron-o-wyslaniu-wojsk-na-ukraine-gdyby-rosjanie-przedarli-sie-przez-linie-frontu-st7897742 ↑
25. tas, Tusk: Polska nie przewiduje wysłania żołnierzy na Ukrainę, TVN 24, 2024, https://tvn24.pl/swiat/ukraina-emmanuel-macron-o-mozliwosci-wyslania-zolnierzy-na-ukraine-donald-tusk-polska-tego-nie-przewiduje-st7793577 ↑
26. Kapp, C. L., & Fix, L. (2023). German, French, and Polish Perspectives on the War in Ukraine, In Polarization, https://www.researchgate.net/publication/376852587_German_French_and_Polish_Perspectives_on_the_War

1. Menon, A. (2011). Much ado about nothing: EU defence policy after the Lisbon treaty, https://www.researchgate.net/profile/Anand-Menon/publication/228715077_Much_Ado_About_Nothing_EU_Defence_Policy_after_the_Lisbon_Treaty/ ↑
2. Deighton, A. (2002), The European Security and Defence Policy. JCMS: Journal of Common Market Studies, 40: 719-741. https://doi.org/10.1111/1468-5965.00395 ↑
3. De France, O. (2019). The French Perspective. Armament Industry European Research Group, https://preprod.iris-france.org/ ↑
4. Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères, (2021). Defence – 2021 strategic renewal/summary – Communiqué issued by Mme Florence Parly, Minister for the Armed Forces, https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/security-disarmament-and-non-proliferation/news/article/defence-2021-strategic-renewal-summary-communique-issued-by-mme-florence-parly ↑
5. Kempin, R. (2021). France’s foreign and security policy under President Macron: The consequences for Franco-German cooperation, https://www.swp-berlin.org/10.18449/2021RP04/ ↑
6. Antczak-Barzan, A. (2014). Rangi wyzwań dla bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, Studia Politologiczne, 34, 226-240, http://www.studiapolitologiczne.pl/pdf ↑
7. Baziur, G. (2017). Trójmorze jako koncepcja bezpieczeństwa i rozwoju ekonomicznego Europy Wschodniej, Przegląd Geopolityczny, (23), 24-38, https://www.ceeol.com/search/viewpdf ↑
8. Kempin, R. (2021). France’s foreign and security policy under President Macron: The consequences for Franco-German cooperation, https://www.swp-berlin.org/10.18449/2021RP04/ ↑
9. Baziur, G. (2017). Trójmorze jako koncepcja bezpieczeństwa i rozwoju ekonomicznego Europy Wschodniej, Przegląd Geopolityczny, (23), 24-38, https://www.ceeol.com/search/viewpdf ↑
10. Pawłuszko, T. (2023). Polityka bezpieczeństwa Polski-wnioski z badań empirycznych, Przegląd Geopolityczny, (43), 49-70, https://www.ceeol.com/search/viewpdf?id=1223204 ↑
11. Ibidem, https://www.ceeol.com/search/viewpdf?id=1223204 ↑
12. Kapp, C. L., & Fix, L. (2023). German, French, and Polish Perspectives on the War in Ukraine, In Polarization, https://www.researchgate.net/publication/376852587_German_French_and_Polish_Perspectives_on_the_War ↑
13. Świerczyński, M., & Tenenbaum, E. (Hosts). (2024). Spokojnie czy przedwojennie? PI Podcast, In Polityka Insight, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [41:00-50:00]. ↑
14. Ibidem, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [41:00-43:00]. ↑
15. Le Monde (2024). Zelensky signs security agreement with France, https://www.lemonde.fr/en/europe/article/2024/02/16/zelensky-signs-security-pact-with-france ↑
16. Moulson, G., & Corbet, S. (2024). Ukraine’s Zelenskyy in Paris signed a security agreement with France after a similar deal with Germany, AP News, https://apnews.com/article/germany-france-ukraine-zelenskyy-security ↑
17. Świerczyński, M., & Tenenbaum, E. (Hosts). (2024). Spokojnie czy przedwojennie? PI Podcast, In Polityka Insight, https://www.politykainsight.pl/nowa/podcast, [46:30-48:00]. ↑
18. Zaremba, M. (2024). Świat dostrzegł wizytę Tuska w Paryżu i Berlinie. “Reaktywacja Trójkąta Weimarskiego”, Wprost, https://www.wprost.pl/polityka/11582203/wizyta-tuska-w-paryzu-i-berlinie-zauwazona-czym-jest-trojkat-weimarski.html ↑
19. Ibidem. ↑
20. Przybylski, W. (2024), Nowy impuls dla Trójkąta Weimarskiego, Opinie Polityczno-Społeczne, Rzeczpospolita, https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art39856621-wojciech-przybylski-nowy-impuls-dla-trojkata-weimarskiego ↑
21. https://worldpopulationreview.com/country-rankings/nato-spending-by-country ↑
22. Ibidem. ↑
23. asty/ft, adso, mrz, (2024). Nagły szczyt Trójkąta Weimarskiego. Scholz, Tusk i Macron o zakupach broni dla Ukrainy z zamrożonych rosyjskich pieniędzy, TVN24 Świat, https://tvn24.pl/swiat/trojkat-weimarski-nagly-szczyt-donald-tusk-olaf-scholz-i-emmanuel-macron-rozmowy ↑
24. ks/tok, Macron o wysłaniu wojsk na Ukrainę, “gdyby Rosjanie się przedarli”, TVN 24, 2024, https://tvn24.pl/swiat/ukraina-rosja-macron-o-wyslaniu-wojsk-na-ukraine-gdyby-rosjanie-przedarli-sie-przez-linie-frontu-st7897742 ↑
25. tas, Tusk: Polska nie przewiduje wysłania żołnierzy na Ukrainę, TVN 24, 2024, https://tvn24.pl/swiat/ukraina-emmanuel-macron-o-mozliwosci-wyslania-zolnierzy-na-ukraine-donald-tusk-polska-tego-nie-przewiduje-st7793577 ↑
26. Kapp, C. L., & Fix, L. (2023). German, French, and Polish Perspectives on the War in Ukraine, In Polarization, https://www.researchgate.net/publication/376852587_German_French_and_Polish_Perspectives_on_the_War ↑